ALTVIOOLCONCERTEN
Wie een poging waagt om het hele repertoire voor altviool en orkest in kaart te brengen, weet dat dit onbegonnen werk is: je bent nooit klaar, nooit helemaal uitgezocht en er komt steeds meer bij. Maar een basisinventarisatie is natuurlijk wel mogelijk, hier als steeds uitgevoerd met discografische gegevens,
Het instrument
In de Encyclopedie van de muziek van Elsevier uit 1956 worden naar verhouding maar weinig woorden vuil gemaakt aan het instrument: De “ALTVIOOL (Italiaans viola; Frans: alto; Duits: Bratsche; Engels: viola) is een tot de vioolfamilie behorend strijkinstrument, ca. 1/7 groter dan de viool en een kwint lager gestemd (c, g, d¹, a¹)”. De omvang is c – a¹¹¹, genoteerd in de alt en vioolsleutel.
Meer gegevens
De lengte bedraagt 39-42cm; de klank is donker en melancholiek van karakter. Dit instrument uit de vioolfamilie houdt dus qua klank het midden tussen de viool en de violoncello. In orkesten en ensembles verklankt het de middenstemmen.
De speelwijze is op enkele details na gelijk aan die van de viool, maar doordat de altviool groter is, wordt de linkerhandtechniek enigszins belemmerd: altisten moeten uiteraard niet te kleine handen hebben. De strijkstok is zwaarder en de verschillende streken zijn daardoor wat lastiger uitvoerbaar.
De geschiedenis van het instrument is niet volledig te volgen. De altviool is ontstaan uit de viola da braccio – vandaar de verbasteringen tot brazze en Bratsche – met invloed van de lira da braccio. De oudste instrumenten dateren uit het zestiende eeuwse Italië met als bouwers prominent de namen van Amati en De Saló.
Tot in het midden van de achttiende eeuw zijn twee groottes gebruikt, de contr’alto tenore (contr’alto tenore of Tenorgeige) voor de lage partijen en de Alto (haute-contre, Altgeige) voor de hogere stemmen.
Een probleem voor de instrumentbouwers is altijd geweest de voor de omvang vereiste romplengte in verband met de bespeelbaarheid (armlengte!). De verhouding in stemming met de een kwint hoger gestemde viool (3:2) zou zich ook in de lengte moeten tonen, maar een altviool van 48cm is niet meer bespeelbaar.
Maar door de gemiddeld kortere lengte ontstaat een onjuiste klankverhouding tussen de viool, de altviool en de cello. Pogingen tot oplossing van dit probleem zijn onder meer ondernomen door Vuilleaume (contr’alto, 1855), Ritter (viola alta ca. 1875) en Stelzer (violetta, 1891) door het volume van de luchtkolom te vergroten door verbreding van boven- en onderblad en/of verhoging van de zijranden. De violen van Max Möller sr. bijvoorbeeld gaan van bovenstaand principe uit en behoren tot die grote instrumentsoort. Rivka Golani bespeelde ook een groot buitenmodel.
In het beste geval klinkt de altviool mooi warm en sensueel, mezzosopraan achtig, in het slechtste geval zanderig.
Bekende altviolisten
De bekendste componisten die als altviolist begonnen, zijn uiteraard Dvorak (jammer dat hij nooit een altvioolconcert schreef) en Hindemith. Maar van Bach, Haydn, Mozart, Mendelssohn en Britten is bekend dat ze ook graag de altviool ter hand namen.
Esther Apituley
Julia Rebekka Adler
Joeri Bashmet
David Aaron Carpenter
Gérard Caussé
Brett Dean
Philipp Dukes
Lilian Fuchs
Bruno Giuranna
Robert Glazer
Rivka Golani
Nobuko Imai
Kim Kashkashian
Randolph Kelly
Michael Kugel
Jaime Laredo
Lawrence Power
William Primrose
Frederick Riddle
Simon Rowland-Jones
Maxim Rysanov
Paul Silverthorne
Antoine Tamestit
Lionel Tertis
Walter Trampler
Lars Anders Tomter
Tabea Zimmermann
Concertante werken voor altviool met discografie
Adler, Samuel (1928- ). Altvioolconcert (1999).
Randolph Kelly met het Lets Nationaal orkest o.l.v. Alexander Vilumanis. Albany TROY 558.
Akses, Necil Kazim (1908 - ). Altvioolconcert (1977).
-
Appignani, Alessandro. Altvioolconcert (2008).
-
Alwyn, William (1905-1985). Pastorale fantasie voor altviool en strijkorkest (1939).
-
Arnold, Malcolm. Altvioolconcert op. 108 (1971).
Rivka Golani met de London Musici o.l.v. Mark Stephenson. Decca 476.5343 (4 cd’s).
Bacewicz, Grazina (1909-1969). Altvioolconcert (1968).
-
Bach, J.S. (1685-1750). Brandenburgs concert nr. 6 in Bes BWV 1051 (1721).
Europees Brandenburgs Ensemble o.l.v. Trevor Pinnock. Avie AV 2119 (2 cd’s).
Concerto italiano o.l.v. Rinaldo Alessandrini. Naïve OP 2564-61773-2.
Badings, Henk (1907-1987). Dubbelconcert voor viol, altviool en orkest (1964).
-
Concert voor altviool en strijkers (1965).
-
Bainbridge, Simon (1952 - ). Altvioolconcert (1976).
Walter Trampler met London Sinfonietta o.l.v. Michael Tilson Thomas. Continuum CCD 1020.
Bartók, Béla. Altvioolconcert (1945, voltooid door Tibor Serly).
Kim Kashkashian met het Radio Kamerorkest o.l.v. Peter Eötvös. ECM 465.420-2.
Fantasie voor altviool en orkest (1920).
-
Beamish, Sally (1956 - ). Altvioolconcert (1995).
Philipp Dukes met het Zweeds kamerorkest o.l.v. Ola Rudner. BIS CD 791.
Benda, Jiří Antonin (1722-1795). Altvioolconcert in F (1775).
Josef Suk met het Suk kamerorkest o.l.v. Christian Benda. Naxos 8.553994.
Bentzon, Niels Viggo (1919 - ). Altvioolconcert op. 303 (1972).
-
Bowen, York (1884-1961). Altvioolconcert in c op. 25 (1907).
Lawrence Power met het BBC Schots orkest o.l.v. Martyn Brabbins. Hyperion CDA 67546.
Berlioz, Hector (1803-1869). Harold en Italie op. 16 (1834).
Tabea Zimmermann met het Londens symfonie orkest o.l.v. Colin Davis. LSO Live LSO 0040.
Bréval, Jean Baptiste (1752 – 1823). Concertante symfonie op.4/1 voor 2 violen, altviool en orkest (1777).
-
Concertante symfonie voor viol, altviool en norkest (1792),
-
Bibik, Valentin (1940 - ). Concert voor altviool en kamerorkest nr. 1 op. 53 (1984).
-
Altvioolconcert nr. 2 op. 104 (1994).
-
Blacher, Boris (1903-1975). Altvioolconcert (1954).
-
Bloch, Ernest (1880-1959). Suite voor altviool en orkest (1919).
Marcus Thompson met het Sloveens omroeporkest o.l.v. Paul Freeman. Centaur CRC 2150.
Bowen, York (1884-1961). Altvioolconcert (1907).
Lawrence Power met het BBC Schots orkest o.l.v. Martyn Brabbins. Hyperion CDA 67546.
Braunfels, Walter (1882-1954). Schotse fantasie op. 47.
-
Bruch, Max (1838-1920). Concert voor klarinet, altviool en orkest in e op. 88 (1911).
Victor Tretjakov en Joeri Bashmet met met het Londens symfonie orkest o.l.v. Neeme Järvi. RCA 09026-63292-2.
Romance voor altviool en orkest op. 85 (1911)
Victor Tretjakov en Joeri Bashmet met met het Londens symfonie orkest o.l.v. Neeme Järvi. RCA 09026-63292-2.
Bunin, Revol. Altvioolconcert op. 22 (1953).
-
Burkhard, Willy (1900-1955). Altvioolconcert op. 93 (1953/4).
Schiller met het Orkest van de Italiaans-Zwitserse omroep o.l.v. Mario Venzago. Jecklin 0687-2.
Burrell, Diana (1948). Altvioolconcert (1994). Jane Atkins met Northern Sinfonia o.l.v. John Lubbock. ASV CDDCA 977.
Casadesus, Henri (1879-1947). Concert in b in de stijl van Händel
William Primrose met het RCA Victor symfonie orkest o.l.v. Frieder Weissmann. Biddulph LAB 146.
Concert in c in de stijl van J.C.Bach.
-
Clarke, Rebecca (1886-1979).
Sonate voor altviool en orkest (1919, orkestratie Ruth Lomon).
-
David, Gyula (……). Altvioolconcert (1950).
-
Denisov, Edison (1929-1996). Altvioolconcert (1986).
-
Ditters von Dittersdorf, Karl (1739-1799). Altvioolconcert in F.
Lubomir Maly met het Dvorak kamerorkest o.l.v. Frantisek Vajnar. Supraphon 11.0951-2.
Dopper, Cornelis (1870-1939). Nocturne voor altviool en orkest (1937).
-
Eötvös, Peter (1944 - ). Replica voor altviool en orkest (1998).
Kim Kashkashian met het Radio Kamerorkest o.l.v. Peter Eötvös. ECM 465.420-2.
Feldman, Morton (1926-1987). The Viola in My Life IV (1971).
-
Ford, Ron (1959 - ). …….
Forsyth, Cecil (1870-1941). Altvioolconcert in g (1903).
Lawrence Power met het BBC Schots orkest o.l.v. Martyn Brabbins. Hyperion CDA 67546.
Françaix, Jean (1912 – 1997). Rapsodie voor altviool en orkest (1929).
Marcus Thompson met het Tsjechisch national symfonie orkest o.l.v. Pavel Freeman. Centaur.
Frankel, Benjamin (1906-1973). Altvioolconcert op. 45 (1967).
Brett Dean met het Queensland symfonie orkest o.l.v. W. A. Albrecht. CPO 999.422-2.
Fricker, Peter (1920 – 1990). Altvioolconcert (1952).
-
Glick, Srul Irving (1934–2002). Concert voor altviool en strijkorkest.
-
Goebaidoelina, Sofia (1931 - ): Altvioolconcert (1996).
-
Golubev, Jevgeny (1910-1988). Altvioolconcert op.57 (1962).
-
Gould, Morton (1913-1996). Altvioolconcert (1945).
Robert Glazer met het Louisville orkest o.l.v. Lawrence Leighton Smith. Albany TROY 013/4-2.
Gspan, Ignaz ( ). Concert in C voor altviool en strijkorkest.
-
Harbison, John (1938 - ). Altvioolconcert (1988).
Jaime Laredo met het New Jersey symfonie orkest o.l.v. Hugh Wolff. Newport 80404-2.
Randolph Kelly met het Lets Nationaal symfonie orkest o.l.v. Alexander Vilumanis. Albany TROY 558.
Henkemans, Hans (1913 - 1995). Altvioolconcert (1954).
Klaas Boon met het Concertgebouworkest o.l.v. Eduard van Beinum. MCN 167.
Henze, Hans Werner (1926 - ). Compasses para preguntas ensimismadas voor altviool en 22 instrumenten (1970).
-
Hétu, Jacques (1938 - ). Altvioolconcert op.75.
-
Hindemith, Paul (1895-1963). Kammermusik nr. 5 op. 36/3 (1927)
Georg Faust met leden van het Berlijns filharmonisch orkest o.l.v. Claudio Abbado. EMI 556.831-2.
Konzertmusik op. 48 voor altviool en kamerorkest (1930).
Brett Dean met het Queensland symfonie orkest o.l.v. W.A. Albrecht. CPO CPO 999.492-2.
Der Schwanendreher (1935).
Tabea Zimmermann met het Symfonie orkest van de Beierse omroep o.l.v. David Shallon. EMI 754.101-2.
Trauermusik voor altviool en strijkorkest (1936).
Kim Kashkashian met het Stuttgarts kamerorkest o.l.v. Dennis Russell-Davies. ECM 439.611-2.
Hoffmeister, Franz Anton (1754-1812). Altvioolconcert in Bes.
-
Altvioolconcert in D.
Hartmut Rohde met het Litouws kamerkorkest o.l.v. Georg Mais. Arte Nova 74321-67502-2.
Holst, Gustav (1874 - 1934). Lyric mouvement voor altviool en orkest H 191 (1934).
-
Hovhaness, Alan (1911-2000). Talin voor altviool en strijkorkest op. 93/1 (1952).
-
Hummel, Johann Nepomuk (1778-1837). Fantasie in g op. 94 voor altviool en orkest.
Rainer Moog met de Hamburgse solisten o.l.v Emil Klein. Arte Nova 74321-37319-2.
Jacob, Gordon (1895-1984): Altvioolconcert nr. 1 (1925).
-
Altvioolconcert nr. 2 (1979).
-
Jeths, Willem (1959 - ). Meme voor 2 altviolen en orkest. Susanne van der Elst en Nobuko Imai met de Radio Kamerfilharmonie o.l.v. Otto Tausk. Et’cetera KTC 1437.
Jongen, Joseph (1873-1953). Suite op. 48 (1919).
Thérèse-Marie Gillisen met het BRT Omroeporkest o.l.v. Brian Priestman. Koch 315012.
Kalabis, Viktor (1923 - ). Tristium, concertante fantasie. (1981).
-
Kancheli, Giya (1935 - ). Altvioolconcert Mourned by the Wind (1986).
Kim Kashkashian met het Omroeporkest Saarbr¨cken o.l.v. Dennis Russell Davies. ECM 437.199-2.
Karaindrou, Eleni (1939 - ). Ulysses gaze (1994).
Kim Kashkashian met orkest o.l.v. G Chalchiadakis. ECM 449.153-2.
Keay, Nigel (1955 - ). Altvioolconcert (2000).
-
Koch, Erland von (1910 - ). Altvioolconcert op.33 (1946/1966).
-
Kurtág, György (1926 - ). Altvioolconcert (1954).
-
Movement voor altviool en orkest (1954).
Kim Kashkashian met het Radio Kamerorkest o.l.v.Peter Eötvös. ECM 465.420-2.
Legley, Victor (1915 – 1994). Altvioolconcert op.78 (1971).
-
Lukáš Zdeněk (1928 - ). Altvioolconcert (1983).
-
McEwen, John (1868 – 1948). Altvioolconcert (1901).
Lawrence Power met het BBC Schots orkest o.l.v. Martyn Brabbins. Hyperion CDA 67839.
Maes, Jef (1905 - ). Altvioolconcert (1939).
Leo DeNeve met het Koninklijk orkest van Vlaanderen o.l.v. Gerard Oskamp. Marco Polo 8.223741.
Mansurian, Tigran (1939 - ). Altvioolconcert (1995).
Kim Kashkashian met het Münchens kamerorkest o.l.v. Christoph Poppen. ECM 472.785-2.
Mantovani, Bruno (1974 - ). Concert voor 2 altviolen en orkest (2009).
Tabea Zimmermann en Antoine Tamestit met het Luiks filharmonisch orkest o.l.v. Pascal Rophé. Aeon AECD 1102.
Martinu, Bohuslav (1890 - 1959). Rapsodie-concert voor altviool en orkest H. 337 (1952).
Josef Suk met het Tsjechisch filharmonisch orkest o.l.v. Vaclav Neumann. Supraphon 01969-2.
Nobuko Imai met het Malmö symfonie orkest o.l.v. James DePreist. BIS CD 501.
Milhaud, Darius (1892 – 1974). Altvioolconcert nr. 1 op. 108 (1929).
Ulrich Koch met het Luxemburgs omroeporkest o.l.v. Darius Milhaud. Vox CDX 5109 (2 cd’s).
Altvioolconcert nr. 2 op. 350 (1955).
-
Concertino d'été, op. 311 (1951).
-
Moulijn, Jeppe (1972 - ). Altvioolconcert (2007).
-
Mozart, Wolfgang Amadeus (1756 – 1791). Concertante symfonie in Es KV 364.
Julia Fischer en Gordan Nikolic met het Nederlands kamerorkest o.l.v. Yakov Kreizberg. Pentatone PTC 5186-098.
Arrigo Pellicia en Arthur Grumiaux met het Philharmonia orkest o.l.v. Raymond Leppard. Philips 438.323-2 (2 cd’s).
Muller-Zürich, Paul (1898 - 1993). Altvioolconcert in f op. 24 (1934).
-
Musgrave, Thea (1928 - ). Lamenting with Ariadne voor altviool en kamerorkest (….).
-
Nas, Mayke (1972 - ). To hell voor altviool en ensemble (2009).
-
Nyström, Gösta (1890 - 1966). Altvioolconcert Hommage à la France (1940).
Nobuko Imai met het Malmö symfonie orkest o.l.v. Paavo Järvi. BIS CD 68.
Penderecki, Krzystof (1933 - ). Altvioolconcert (1983).
Kim Kashkashian met het Omroeporkest Stuttgart o.l.v. Dennis Russell Davies. ECM 439.611-2.
Petterson, Allan (1911 - 1980). Altvioolconcert (1979).
Nobuko Imai met het Malmö symfonie orkest o.l.v. Lev Markiz. BIS CD 480.
Piston, Walter (1894 – 1976). Altvioolconcert (1957).
Randolph Kelly met het Lets nationaal symfonie orkest o.l.v. Alexander Vilumanis. Albany TROY 558.
Porter, Quincy (1907 – 1966). Altvioolconcert (1948).
Raskatov, Alexander (1953 - ). Altvioolconcert Path (2002).
-
Bel Canto (2008) voor altviool, tempelgong en strijkers. (2008).
-
6 Psalmodieën voor altviool, harp en strijkers (1990).
-
Primal song (1995) voor altviool en strijkers (1995).
-
-
Rieding, Oskar (1840 – 1918). Altvioolconcert in e op. 35 (….).
Itzhak Perlman met het Juilliard orkest o.l.v.Lawrence Foster. EMI 556.750-2.
Rolla, Alessando (1757 – 1841). Altvioolconcerten in Bes Bl. 555, C Bl. 541, D Bl. 542, 543, Es Bl. 544, 545, 547, E Bl. 548 en F Bl. 549, 550, 552, 553, 554.
-
Altvioolconcertino Bl 328/546.
-
Adagio Bl. 333.
-
Divertimento in F Vl. 330.
-
Introductie en Divertimento in F Bl. 329.
-
Rondo in G Bl. 331.
-
Rolla, Antonio (1798 – 1837). Variazioni brillanti in F op. 13 (1822).
-
Röntgen, Julius (1855-1932). Tripelconcert nr. 1 in Bes voor viool, altviool, cello en orkest (1922).
-
Tripelconcert nr. 2 voor viool, altviool, cello en orkest (1930).
-
Rosenberg, Hilding (1892 – 1985). Altvioolconcert (3 versies 1942, 1945,1964).
-
Rózsa, Miklós (1907 – 1995). Altvioolconcert op. 37 (1979).
Paul Silverthorne met het Nieuw Zeeland symfonie orkest o.l.v. James Sedares. Koch 37304-2.
Rubbra, Edmund (1901 – 1986). Altvioolconcert op. 75 (1952).
-
Saygun, Ahmet Adnan (1907 – 1991). Altvioolconcert (1977).
-
Schnittke, Alfred (1934 – 1998). Altvioolconcert (1985).
Kim Kashkashian met het Omroeporkest Saarbrücken o.l.v. Dennis Russell Davies. ECM 437.199-2.
Nobuko Imai met het Malmö symfonie orkest o.l.v.Lev Markiz. BIS CD 447.
Schubert, Joseph (1757 – 1837). Altvioolconcert in C (…..).
Béla Nagy met het Württembergs kamerorkest o.l.v. Jörg Faerber. Bayer BR 100.309.
Altvioolconcert in Es (….).
Sculthorpe, Peter (1929 - ). Elegie voor viool en strijkorkest (….).
-
Serly, Tibor (1901 -1978). Altvioolconcert (1929).
Marcus Thompson met het Tsjechisch nationaal symfonie orkest o.l.v. Pavel Freeman. Centaur.
Rapsodie voor altviool en orkest (1948).
Hong-Mei Xiao met het Boedapest filharmonisch orkest o.l.v. János Kovács. Naxos 8.554183.
Shchedrin, Rodion (1932 - ). Altvioolconcert (1995).
-
Shostakovich, Dimitri (1906 – 1975). Altvioolsonate op.147 (1975, bewerking Vladimir Mendelssohn).
Nieuw Sinfonietta o.l.v. Lev Markiz. Globe GLO 5093.
Kremerata Baltica o.l.v. Gidon Kremer. DG 477.6196.
Stamitz, Antonin (1754 – 1809). Altvioolconcert in Bes (….).
Béla Nagy met het Mannheims kamerorkest o.l.v. Jíri Malát. Koch 36755-2.
Altvioolconcert in F (1779).
-
Altvioolconcert in G (….).
-
Altvioolconcert in D (….).
-
Stamitz, Carl (1745 – 1801). Altvioolconcert nr. 1 in D (1774).
Tabea Zimmermann met het EU kamerorkest o.l.v. Dimitri Demitriades. Hyperion CDH 55035.
Altvioolconcert nr. 2 in D (….)
Ilari Angervo met het Concilium Musicum, Wenen o.l.v. Paul Angerer. Cavalli CCD 406.
Altvioolconcert nr. 3 in A (….).
-
Stamitz, Johnann (1717-1757). Altvioolconcert in G (….).
Nagy met het Kamerorkest Mannheim o.l.v. Malát. Koch 36755-2.
Takemitsu, Toru (1930 – 1996). A string around autumn (1990).
Phillip Dukes met het BBC Wales symfonie orkest o.l.v. Taadaka Otaka. BIS CD 1300.
Tansman, Alexandre (1897 – 1986). Altvioolconcert (1937).
-
Teirstein, Andy (1957 - ). Maramures (1995).
Daniëlle Farina met het Kiev filharmonisch orkest o.l.v. Robert Ian Winstin. Naxos 8.559617.
Telemann, Georg Phillipp (1681 – 1767).
Concert voor 2 altviolen en strijkorkest (….).
Florian Deuter met Musica Antiqua Keulen o.l.v. Reinhard Goebel. Archiv 463.074-2.
Altvioolconcertr in G (….).
Florian Deuter met Musica Antiqua Keulen o.l.v. Reinhard Goebel. Archiv 463.074-2.
Tessarini, Carlo (1690 – 1766). Altvioolconcert in D op.1/4 (….).
-
Vanhal, Johann Baptist (1739 – 1813). Altvioolconcert in C (….).
Ernst Wallfisch met het Württembergs kamerorkest o.l.v. Jörg Faerber. Bayer BR 200028.
Vaughan Williams, Ralp (1872 – 1958). Flos campi. Suite voor altviool, koor en klein orkest (1925).
Lawrence Power met het BBC Schots orkest o.l.v. Martyn Brabbins. Hyperion CDA 67839.
Nobuko Imai, de Corydon singers en het Engels kamerorkest o.l.v.Matthew Best. Hyperion CDA 66420.
Vivaldi, Antonio (1678 – 1741). 5 Viola d’amore concerten F 2 (….).
Catherine MacIntosh met het Orkest van de Age of musical Enlightment o.l.v. Catherine MacIntosh. Hyperion CDA 66795.
Walton, William (1902 – 1983). Alvioolconcert (1929/1961).
Lars Anders Tomter met Northern Philharmonia o.l.v. Paul Daniel. Naxos 8.553402.
Lawrence Power met het BBC Schots symfonie orkest o.l.v. Ilan Volkov. Hyperion CDA 67587.
Weber, Carl Maria von (1786 – 1826). Andante e rondo ungarese in c op. 35 (1809).
Ulrich Koch met het Hamburgs symfonie orkest o.l.v. Gustav Neidlinger. Vox 0019 (2 cd’s’).
Whitall, Matthew (1975). Altvioolconcert The heaven that dwells so deep (2012).
-
Williams, John (1932). Altvioolconcert (2009).
-
Zelter, Carl Friedrich (1758 – 1832). Altvioolconcert in F.
Harloff Schlichtig met het Münchens kamerorkest o.l.v. Daniel Giglberger. Tudor TUDOR 7087.
Zimmermann, Bernd Alois (1918 – 1970). Antiphonen voor altviool en 25 instrumenten (1962).
Tabea Zimmermann met het Ensemble Modern o.l.v. Hans Zender. RCA 09026-61181-2.
Daarnaast zijn er nog wat adaptaties van oorspronkelijke werken voor cello en orkest, zoals het Celloconcert van Elgar door Tertis.