STOCKHAUSEN: GRUPPEN FüR 3 ORCHESTER

Stockhausen legde de basis voor Gruppen al voordat hij zijn elektronische compositie Gesang der Jünglinge maakte. Aanvankelijk was het ook bedoeld als werk voor tape en orkest. Maar toen Stockhausen in 1957 de draad weer opnam, maakte hij er een werk voor drie orkesten van. Elk van die orkesten bestaat uit zes houtblazers, zeven of acht koperblazers, zes slagwerkinstrumenten (inclusief keybords en elektrische gitaar) en zestien tot achttien strijkers.

Net als Kontakte is deze muziek ondersteund door de perceptie van ritme, tempo en toonhoogte als aspecten van hetzelfde fenomeen (bijvoorbeeld: vertraag een noot lang genoeg en hij klinkt als een hele maat). Gruppen is ook in zoverre vernieuwend dat het tempo is onderworpen aan het type seriële technieken dat componisten sinds Schönbergs doorbraak op dit gebied op tonen hadden toegepast en waardoor ook het tempo werd onderworpen aan een systematische organisatie. Daar is weinig afschrikwekkends meer aan, want het is vooral de ruimtelijke dimensie  van dit werk die onmiddellijk treft. Opgesteld aan drie kanten rondom het in het midden zittende publiek en elk met een eigen dirigent (bij de première waren dat niemand minder dan Stockhausen, Boulez en Maderna) vermengen de ensembles zich in versnellingen en dialogen waarin onafhankelijke tempi worden gecombineerd of geluidsfragmenten tussen de ensembles heen en weer vliegen, zoals tijdens de climax uit het stuk wanneer een zwaar koperakkoord door de zaal zwiert. Het moet in 1958 zijn geweest dat ik in het Weense Konzerthaus een uitvoering hoorde. De hoofddirigent was Ernest Bour (de anderen ben ik vergeten) en het was een privilege met hem over het werk te kunnen spreken toen we toevallig samen met de trein tot Salzburg terugreisden.

Claudio Abbado is een van de weinige grote dirigenten die zich gedreven ontfermt over naoorlogse avant-garde muziek. Hij was het die Gruppen vastlegde (DG 447.761-2) in een voortreffelijke uitvoering. Alleen doet normale stereo weergave natuurlijk niet volledig recht aan een werk als dit. Zonder wild te zijn van meerkanaalsweergave via sacd of dvd-a is dit wel muziek die dan gedijt.