OUDE MUZIEK

Muziek die vòòr 1600 werd geschreven stelt speciale eisen aan uitvoerenden zowel als luisteraars. Dat komt omdat de meeste begrippen die we tegenwoordig over de Westerse muziek bekend veronderstellen pas aan het eind van deze periode nog niet waren bepaald, laat staan vastgelegd. Sommige van die begrippen raken de kern van een muziekvertolking, van waar we het gewoonlijk over hebben wanneer we spreken van “een stuk muziek”: de toekenning van specifieke melodielijnen aan specifieke instrumenten; de nauwkeurige notatie van toonaarden met behulp van een notenbeeld met kruisen en mollen; indicatie van tempi en temporelaties of het gebruik van uitgeschreven of niet uitgeschreven versieringen. Meestal ontbreekt het aan de uit de uitvoeringspraktijk voortvloeiende kennis welke voor de musici uit die tijd een vanzelfsprekendheid was.

Deze kwesties vallen daarom toe aan de vertolker die niet slechts de notatie moet interpreteren, maar ook de informatie die de sleutel aanreikt voor mogelijke oplossingen. Daardoor berust iedere uitvoering noodzakelijkerwijs op gissingen. Vanzelfsprekend geldt dat wat de muzieknotatie ‘betekent’ een geldige vraag is voor alle tijden. Maar in de pretonale muziek wordt deze veel nadrukkelijker gesteld en de verscheidenheid aan mogelijke antwoorden – of de mate aan veronderstellingen die tot heel verschillende interpretaties van één en hetzelfde muziekstuk kunnen leiden –is daardoor oneindig veel groter.

Maar de uitdagingen die ons wachten wanneer we worden geconfronteerd met ‘oude muziek’ houden niet op met hoe die muziek klinkt. Het begrip l’art pour l’art, het begrip van absolute muziek zou uitermate vreemd zijn geweest voor middeleeuwse componisten, ongeacht hoe experimenteel hun muziek soms in onze oren klinkt. Het besef van componisten als individuele scheppende persoonlijkheden die zich ten volle bewust waren van wat ze waard zijn, is moeilijk te traceren tot Guillaume de Machaut, de eerste polyfonist die effectieve (en succesvolle) stappen ondernam om zijn muziek voor het nageslacht te bewaren.

Maar zelfs toen duurde het nog lang voordat de status van de componist als bekwaam vakman wortel schoot: hoewel er enorm goede en veel documentatie bestaat over opdrachten van beschermheren aan schilders, beeldhouwers en illustratoren gedurende de hele middeleeuwen, dateren de eerste schriftelijke bewijzen van musici die voor hun werk werden betaald van rond de eeuwwisseling naar de 16e eeuw.

Feit is dat de meeste muziek werd geïmproviseerd en maar sporadisch werd genoteerd terwijl de polyfonie (d.w.z. gecomponeerde muziek met meer dan één melodielijn) nog zeldzamer was. Nogmaals, tegenwoordig staat ons begrip over de oorspronkelijkheid nog steeds centraal in onze ideeën over de kunst. Maar in de pretonale muziek baseerden de componisten hun werken vaak op bestaand materiaal, hetzij eenstemmig gezang, hetzij polyfonie. En tenslotte – heel cruciaal – zijn de musicologen en de uitvoerenden voor hun interpretaties afhankelijk van de informatie en het materiaal die bewaard zijn gebleven. Helaas is dat maar een fractie van wat ooit voorhanden moet zijn geweest. Theoretische verhandelingen en brieven reppen van heel wat verloren werk van de grootste componisten en talloze documenten die ons nadere, nauwkeuriger aanwijzingen over uitvoeringspraktijken hadden kunnen geven, zijn eveneens verdwenen.
Maar er is ook positiefs. Men hoeft slechts een nieuw werk of een nieuw document te ontdekken – of een frisse kijk te hebben op een bestaand – om onvoorziene perspectieven te kunnen openen, een nieuw begrip te kunnen wekken voor het vertolken van muziek uit een ver verleden. Heel wat hieronder vermelde opnamen zijn de vrucht van dergelijke ontdekkingen.