FRIEDRICH GULDA (1930-2000): NONCONFORMISCH, PROVOCEREND PIANIST

Eerst de naakte feiten: Friedrich Gulda werd 16 mei 1930 als leraarszoon in Wenen geboren, begon daar zijn opleiding aan het Grossmann-Konservatorium, liet zich daarna privé lesgeven door Felix Pazofsky en studeerde vervolgens van 1942/7 piano bij Bruno Seidlhofer en compositie bij Joseph Marx aan de Weense Musikhochschule Zijn debuut gaf hij in 1944 en bekroonde dit alles in 1946 met een eerste prijs bij het bekende Geneefse internationale pianoconcours. Hij begon meteen aan een wereldtournee, trad in 1950 in Carnegie Hall op en vormde met zijn collega’s Paul Badura-Skoda en Jörg Demus de ‘Weense trioka’. In de jaren vijftig ontpopte Gulda zich als een van de leidende Beethovenvertolkers van zijn generatie en nam in 1953 voor het eerste de complete pianosonates van Beethoven op. Zijn latere opname uit 1968 werd bekroond.

Samen met leden van het Weens symfonie orkest richtte hij het klassieke Gulda-orkest op. Een geweldige internationale carrière lag in het verschiet en gelukkig kreeg hij een eerste platencontract bij Decca waar hij zijn eerste opvallende opnamen maakte. Maar al gauw nam zijn carrière een grillig verloop en begon Gulda ietwat excentrieke eigenschappen te vertonen waarmee hij op de zich weliswaar heel anders ontwikkelende Glenn Gould ging lijken. Hij vond dat de gangbare klassieke muziek niet langer adequaat was voor de moderne mens. Optredens in de V.S. wekten Gulda’s grote belangstelling voor de jazz. Optredens met jazz musici volgden sinds de jaren zestig; hij trad toen onder meer op met Weense jazzmusici als Alexander Jenner.

Een en ander leidde tot de opricht van een Euro-Jazz orkest, in 1966 en tot het Weens jazzconcours, tot slot ook in 1968 tot een Internationaal Muziekforum in Ossiach.

Vervolgens waren er eerste echte conflicten met de traditionele muziekwereld. Door zijn onorthodoxe werkwijze kreeg Gulda de bijnaam "terrorist-pianist". De pianist had niet alleen een hekel aan gezaghebbende instituten als de Weense Academie, maar ook aan het blasé Weense concertpubliek en traditionele concert/recital programmering. 

Zijn optredens werden schaarser en meer omstreden, zijn programma’s bonter, noncomformistischer. Vast bestanddeel bleef gelukkig Mozart die hij meesterlijk, met haast zingende pianistiek vertolkte. Zijn uitingen, polemiek en optredens waarin hij voortdurend de conventies van het muziekleven aanvalt en tracht te doorbreken werden steeds provocatiever. Zo weigerde hij in 1970 de "Beethovenring", die hij kreeg aangeboden als erkenning van zijn prestaties omdat hij het muziekopleidingssysteem te conservatief vond.

Ook manifesteerde Gulda zich als componist. Behalve liederen en composities voor jazzensemble schreef hij onder meer Play piano play (10 Übungsstücke), een driedelige Sonatine; Prelude und Fuge, Variaties over ‘Light my fire’; Variaties; Introduktion und Scherzo; ‘Für Paul’; Suite für Piano, Electric piano and drums (‘Ouverture’, ‘Bossanova’, ‘Aria’, ‘Finale’); Blues Fantasy; Meditation I-III; Little Suite für Solo-Piano, Baß und Schlagzeug; Concertino for Players and Singers (in 3 delen voor gemengd koor, solopiano, electrobas, slagwerk en strijkers); ‘Paradise Island’; Konzert für Ursula; Konzert für Violoncello und Blasensemble; Music for 4 Soloists (trompet, trombone, baritonsax, piano) and Band (driedelig); Variations for 2 Piano’s and Band; 2 Pianoconcerten.

In 1999 veroorzaakte hij de nodige publiciteit nadat hij zijn eigen dood simuleerde, waarmee hij zijn naam als enfant terribleonder de pianisten nog eens overduidelijk waarmaakte. Toch wordt hij beschouwd als een van de grootste pianisten van de 20e eeuw. Tot zijn leerlingen behoren Martha Argerichen de dirigent Claudio Abbado.

Begin jaren tachtig trad hij vaak op met jazzpianist Chick Corea; samen traden ze in 1983 in Amsterdam op met dirigent Nikolaus Harnoncourt. Al eerder, begin jaren zestig, had hij daar met Wolfgang Sawallisch een pianoconcert van Mozart uitgevoerd. Gelukkig leeft dit alles in opnamen voort. Het is al met al wel duidelijk: in Gulda stak een geniale vonk. Op zijn best behoorde hij tot de allerbesten. Dat hij net als Gould een excentriekeling was, kan hem makkelijk worden vergeven.

Discografie

Met excuses voor het feit dat niet alles volgens de normen van de officiële richtlijnen Titelbeschrijving is genoteerd. Maar na een paar uur werd onderstaande uitzoekerij met de nodige nogal stomvervelend met de vele herhalingen en soms moeilijk te achterhalen details….

Bach, J.S.: Wohltemperiertes Klavier I en 2. Metronome 88.042 (lp’s), Philips 412.794-2 (4 cd’s).

Bach, J.S.: Chromatische fantasie en fuga. Beethoven: Pianoconcert nr. 5 met het Weens filharmonisch orkest o.l.v. George Szell. Andante AN 2080.

Bach: Engelse suites nr. 2, 3; Italiaanse concert; Toccata in c; Capriccio in Bes; Prelude en fuga. DG 477.8020.

Beethoven: Pianoconcerten nr. 1 en 4. Met het Weens symfonie orkest o.l.v. Friedrich Gulda. Orfeo C 745071 B.

Beethoven: Pianoconcerten nr. 1 en 4. Met het Weens symfonie orkest o.l.v. Friedrich Gulda; Bagatellen op.126/1, 2, 3 en 5. Music & Arts CD 1239.

Beethoven: Pianoconcert nr. 4. Met het Weens symfonie orkest o.l.v. Friedrich Gulda. Archipel ARPCD 0277.

Beethoven: Pianoconcert nr. 1; Pianosonates nr. 23 en 24. Met het Weens filharmonisch orkest o.l.v. Horst Stein. Decca 461.050-2.

Beethoven: Pianoconcerten nr. 1 en 4. Met het NHK Orkest Tokio o.l.v. Lovro von Matacic. King Int. KKC 2005/6 (2 cd’s).

Beethoven: Pianoconcert nr. 1; Weber; Konzertstück; R. Strauss: Burleske; Chopin: Pianoconcert nr. 1; Ballades nr. 1-4. Met verschillende orkesten. Philips 456.820-2 (2 cd’s).

Beethoven: Pianoconcert nr. 4. Met orkest van de Zwitsers-Italiaanse omroep o.l.v. André Cluytens. Ermitage 12036-2.

Beethoven: Pianoconcert nr. 5; Pianosonate nr. 27. Met het Orkest van de Weense Staatsopera o.l.v. Hans Swarowski. Preludio PHC 1122.

Beethoven: Pianoconcert nr. 5 (gedeelte); Pianosonate nr.14. Met het Weens filharmonisch orkest o.l.v. Horst Stein. Ziederis 978070.042158.

Beethoven: Pianoconcert nr. 5; Bach: Chromatische fantasie en fuga. Met het Weens filharmonisch orkest o.l.v. George Szell. Andante AN 2080.

Beethoven: Kwintet voor piano en blazers; Mozart: Kwintet voor piano en blazers. Met blazers uit het Weens filharmonisch orkest. DG 435.593-2.

Beethoven: Pianosonates nr. 1-32; Vioolsonates nr. 3, 7 en 10; Prometheus- en Eroica variaties; Bagatelle in g. Met het Weens filharmonisch orkest o.l.v. Karl Böhm, en ???. Decca 575.6835 (11 cd’s). 

Beethoven: Cellosonates nr.1-5; Variaties over ‘See the conqu’ring hero comes’ nr.1-12; Variaties over ‘Ein Mädchen oder Weibchen’. Met Pierre Fournier. DG 477.6266 (2 cd’s), Membran 233075 (2 cd’s); Regis RRC 2092 (2 cd’s).

Beethoven: Cellosonates nr. 3 en 5. Met Pierre Fournier. DG 459.021-2.

Beethoven: Pianosonates nr. 1-32. Metronome 89.007 (11 lp’s), Philips 435.912-2 (9 cd’s), Brilliant Classics 92773 (9 cd’s).

Beethoven: Pianosonates nr.1-32; Diabellivariaties; Eroicavariaties; Bagatellen op. 126 nr. 1-6. Orfeo C 808109 L (9 cd’s).

Beethoven: Pianosonates nr.1-3. Amadeo 423.753-2.

Beethoven: Pianosonates nr. 8, 14, 23 en 26. Amadeo 4230.54-2.

Beethoven: Pianosonates nr. 2, 4, 5, 6, 7-32; Bagatellen op. 126 nr. 1-6. Orfeo C 591021 B.

Beethoven: Pianosonates nr. 8, 14, 21, 23, 26, 29   ; Mozart: Pianosonates nr. 11, 13; Schubert: Pianosonate nr. 16; Scherzi nr. 1, 2; Impromptu op.90/4. Amadeo 431.117-2 (4 cd’s).

Beethoven: Pianosonates nr. 15, 17 en 24. Amadeo 423.741-2.

Beethoven: Pianosonates nr. 10, 28 30; Eroicavariaties; Variaties WoO 80 nr. 1-32; Debussy: Pour le piano; ‘La soirée de Grenade’ uit Estampes; ‘Poissons d’or’ uit Images II; Préludes ‘Des pas sur le neige’, ‘La sérénade interrompue’; Suite bergamasque; Ravel: Gaspard de la nuit; Chopin: Préludes nr. 1-24; Nocturne op.48/1; Barcarolle; Prokofiev: Pianosonate nr. 7; Mozart: Pianoconcert nr. 24   Met RIAS Symfonie orkest Berlijn o.l.v. Igor Markevich. Audite 21404 (4 cd’s). 

Beethoven: Pianosonate nr.28; Eroicavariaties; Weber: Konzertstück. Met het Weens filharmonisch orkest o.l.v. Volkmar Andreae. Archipel ARPCD 0336.

Beethoven: Pianosonate nr. 31; Debussy: ‘Les sons et les parfums…’ uit Préludes; Mozart: Fantasie KV 475; Pianosonate nr. 14; ‘Giunse alfin…’ arr. uit Le nozze di Figaro; Schumann: ‘In der Nacht’ uit Fantasiestücke; Schubert: Impromptu D. 899/3; Chopin: Nocturne nr. 15; Barcarolle; Debussy: ‘La sérénade interrompue’ uit Préludes I; ‘La puerta del vino’ uit Préludes II; Bizet: ‘La fleur que tu m’as jetée’ arr. uit Carmen; Gulda: Prelude en fuga; Aria; Fledermaus fantasie; Anoniem: Fiakerlied; Die Reblaus; Brahms: arr. Wiegenlied. Accord 476.1894 (2 cd’s).

Beethoven: Diabellivariaties. Harmonia Mundi HMA 190.5127.

Brahms: Haydnvariaties; Gulda: Variaties voor 2 piano’s en big band; Zawinul: ‘Volcano for hire’. Capriccio 67175.

Chopin: Préludes nr. 11 en 20. DG 477.8727 (2 cd’s).

Chopin: Préludes nr. 1-24; Pianoconcert nr. 1; Ballades nr. 1-4; Nocturnes op.15/2, op.62/1; op. 48/1; Barcarolle; Wals nr.15; Epitaph für eine Liebe 1-8. DG 477.8724 (2 cd’s).

Debussy: Préludes (compleet); Suite bergamasque; Ravel: Sonatine; Valses nobles et sentimentales; Gaspard de la nuit. Philips 456.817-2 (2 cd’s).

Grieg: Pianoconcert; Franck: Variations symphoniques; Mozart: Pianoconcerten nr. 20 en 21. Met het Weens filharmonisch orkest o.l.v. Claudio Abbado. DG, 423.686-2 (2 cd’s).

Gulda: Konzert für Ursula; Concert voor cello en blaasorkest. Heinrich Schiff met het Berlijns kamermuziek ensemble o.l.v. Friedrich Gulda. Amadeo 419.371-2. 

Gulda: Menuet uit Concert voor cello en blaasorkest; ‘For Rico’; ‘Prelude en fuga’; ‘Fiakerlied’; ‘Aria’; ‘Prelude en fuga 2’; Mozart: Fantasie KV 397; Debussy: ‘La puerta del vino’ uit Préludes II; ‘La fille aux cheveux de lin’ uit Préludes I; Chopin: Étude op.25/7; Barcarolle; Nocturne op.15/2; Schubert: Impromptu D. 899; Joh. Strauss jr.: arrangementen uit Die Fledermaus. Sony SK 52499.

Gulda: ‘Du und I’; Kleine suite voor piano, bas en slagwerk; ‘Neuer Wiener Walzer’ 1 en 2’; Scherzo; 7 ‘Galgenlieder’; Sonatine; Variaties; ‘Wenn i geh’. Golovin, Gulda, Josel met ensemble. Preiser  90929.

Haydn: Andante con variazioni; Pianosonate nr. 52; Beethoven: Pianosonates nr. 10, 31; J.S. Bach: Capriccio BWV 992. Philips 416.643-2, Decca 478.1369 (4 cd’s).

Mozart: Concert voor 2 piano’s en orkest; Corea: Fantasie voor 2 piano’s; Gulda: ‘Ping Pong’. Met Chick Corea en het Concertgebouworkest o.l.v. Nikolaus Harnoncourt. Teldec 8.42961.

Mozart: Pianoconcert nr. 14. Met het Concertgebouworkest o.l.v. Wolfgang Sawallisch. Orfeo C 795091 B.

Mozart: Pianoconcerten nr.14, 17 en 26; Pianosonate nr. 8 en 17; Rondo in D. Met het New Symphony orkest o.l.v. Anthony Collins c.q. Orkest o.l.v. Paul Angerer. Decca 480.344-2 (2 cd’s).

Mozart: Pianoconcerten nr. 23 en 26. Met het Concertgebouworkest o.l.v. Nikolaus Harnoncourt. Teldec 8573-89091-2 (1983).

Mozart: Pianoconcerten nr. 20 en 21. Met het Weens filharmonisch orkest o.l.v. Claudio Abbado. DG 415.842-2. 

Mozart: Pianoconcerten nr. 21 en 27. Met het orkest van de Weense Volksopera o.l.v. Hans Swarowski. Preiser 90021.

Mozart: Pianoconcerten nr. 14 en 23. Met orkest o.l.v. Hans Rosbaud. Hännsler CD 93.129 (2 cd’s).

Mozart: Pianoconcert nr. 23. Met de Dresdense Staatskapel o.l.v. Franz Konwitschny. Orfeo C 839112 B.

Mozart: Pianoconcerten nr. 9, 24 en 25; Andante con variazioni. Met resp. het SWF Omroeporkest Stuttgart o.l.v. Joseph Keilberth, het Frans nationaal orkest o.l.v. Georg Solti en het Orkest van de Beierse omroep München o.l.v. Karl Böhm. Melodram GM 4.0066 (3 cd’s).

Mozart: Pianoconcerten nr. 25 en 27. Met het Weens filharmonisch orkest o.l.v. Claudio Abbado. DG 423.686-2 (2 cd’s).

Mozart: Pianoconcerten nr. 25 en 26; Beethoven: Pianosonate nr. 22. Met het New symphony orkest o.l.v. Anthony Collins. Testament SBT 1301.

Mozart: Pianosonates nr. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9,10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17; Fantasieën KV 397 en KV 475; Variaties over ‘Unser dummer Pöbel’; Arrangement ‘Giunse alfin….’ Uit Le nozze di Figaro. DG 477.8466 (6 cd’s); Gedeelten hieruit DG 477.6130 (3 cd’s). 

Mozart: Pianosonates nr. 10, 12 en 13. DG 477.8467.

Mozart: Pianoconcert nr.26; Fantasie KV 475; Pianosonate nr. 14; ‘Giunse alfin’ uit Le nozze di Figaro; Gulda: ‘For Paul’; ‘Du und I’; ‘General dance’. Met het Münchens filharmonisch orkest c.q. de Paradise Band. Sony SX2K 48082.

Mozart: Pianosonates nr. 16 en 17; Fantasie KV 475. DG 431.084-2.

Mozart: Pianosonates nr. 17, 18; Fantasie nr.3. DG 431.084-2, 477.6130.

Ravel: Sonatine; Valses nobles et sentimentales; Gaspard de la nuit; Debussy: Préludes nr. 1-24; Lîsle joyeuse; Reflets dans l’eau’ uit Images I; ‘Soirée dans Grenade’ uit Estampes; Suite bergamasque; Pour le piano; Philips 456.817-2 (2 cd’s), Andante AN 2110 (4 cd’s).

Schubert: Pianosonate nr. 16 Scherzi nr. 1 en 2; Impromptu D. 899. Amadeo 423.790-2.

Schubert: Pianosonates nr. 16, 21; Impromptu’s D. 899 nr. 1-4; Moments musicaux D. 780 nr. 1-6; Debussy: Pour le piano; Suite bergamasque; Préludes nr. 1-24; ‘Reflets dans l’eau’ uit Images; L’îsle joyeuse; Ravel: Sonatine; Gaspard de la nuit; Le tombeau de Couperin; Valses nobles et sentimentales. Andante AN 2110 (4 cd’s). 

Schubert: Impromptu’s D. 899 nr.1-4. Aura  AUR 106-2.

Schumann: Fantasiestücke op.12 nr. 108; Liederkreis op. 39. Met Ursula Anders (zang). Philips 412.113-2.

Strauss, R.: Burleske. Met het Londens symfonie orkest o.l.v. Anthony Collins. Decca 460.296-2 (2 cd’s).

Strauss, R.: Burleske. Met het Weens filharmonisch orkest o.l.v. Karl Böhm. Orfeo C 7100981 B.

Bach, J.S. Chromatische fantasie en fuga; Sarabande in g; 4 Preludia en fuga’s uit het Wohltemperiertes Klavier; Beethoven: Pianosonate nr. 31 e.a., Schubert: Pianosonate nr. 16; Ravel: Gaspard de la nuit, bewerkingen en eigen werken. Metronome 189.014 (5 lp’s)

For Paul. Gulda speelt Gulda. Philips 412.152-2.

The meeting. Pauer Wiegenlied (naar Brahms); Churchill: ‘Someday my prince will come’; Davis: ‘Put your little foot out’. Met Chick Corea. Philips 410.397-2.

Video

Bach, J.S. Engelse suite nr. 3; Beethoven: Eroicavariaties; Pianosonate nr. 29. Euro Arts 2058698 (dvd).

Mozart: Pianoconcerten nr. 20 en 26. Met het Münchens filharmonisch orkest. ArtHaus 101.673 (dvd).

Mozart: Pianosonates nr. 4, 9, 13, 14; Fantasie KV 475; Arrangement ‘In diesen heil’gen Hallen’ uit Die Zauberflöte. Cascade 60027 (dvd).

Mozart: Fantasieën KV 397 en KV 475; Pianosonates nr. 12, 14. Arr. ‘Giunse alfin momento’ uit Le nozze di Figaro; Gulda: ‘Aria’; ‘Übungsstück’; ‘Du und I’; Golson: ‘Killer Joe’; Dennerlein: ‘Stormy weather blues’. Met Barbara Dennerlein (synthesizer). ArtHaus 101.635 (dvd).

Gulda: ‘So what’?  Bach, J.S.: Preludium en fuga in a BWV 889, in C BWV 846 in cis BWV 849 en in As BWV 886; Schubert: ‘Der Wanderer’ (arr.); Debussy: ‘Reflets dans l’eau’ uit Images; ‘La soirée dans Grenade’ uit Estampes; Gulda: ‘Übungsstück’; ‘For Paul’; Prelude en fuga; ‘For Rico’; Mozart: Arr. ‘In diesen heil’gen Hallen’ uit Die Zauberflöte; Gulda: ‘Die Reblaus’. DG 073-437-6 (dvd).

Friedrich Gulda & Friends. Werken van Bach, Gulda, Mozart, Anoniem, Porter, Davis, Corea. Met Herbie Hancock, Nicolas Economou en Chick Corea. ArtHaus 101.672 (dvd).