BACH, J.S.: MAGNIFICAT

 

Een Magnificat is een muzikale toonzetting van de tekst vol vreugde die Maria in Lukas 1:46 sprak tegen haar nichtje Elizabeth nadat ze was bevallen. Bach maakte daar een van zijn meest Vivaldi-achtige werken van met meteen aan het begin een storm van vrolijke zestiende noten. Solisten en koor krijgen partijen voorgeschoteld met schijnbaar ontwapenend eenvoudig ogende, maar lastig te realiseren melodieën.

 

Achtergronden

 

Toen Bach in 1723 na een jaar vol onenigheid als cantor in Leipzig werd aangesteld, barstte hij meteen compositorisch los. Er volgde een stroom van meesterstukken die alleen vergelijkbaar is met het annus mirabilis van liederen en symfonieën van de achttienjarige Schubert.

De kroon op het werk uit die periode is het Magnificat dat hij voor zijn eerste Kerstviering daar schreef. De twaalf deeltjes van de Latijnse tekst  zijn verspreid over meer dan zeshonderd maten; vergelijk dit eens met de 126 maten waarmee het ‘Kyrie’ uit de Mis in b begint.

Er zijn slechts ongeveer twaalf minuten aan koorzang, maar die behoren tot de veeleisendste in zijn oeuvre, alsof hij de vaardigheden van zijn gedisciplineerde koor en musici wilde showen.

Allerlei combinaties wisselen elkaar af in feestelijke uitbarstingen vol kleur, met soli die kort respijt bieden van de indringende overdaad van het koor – met name in het italianeske duo ‘Et misericordus’ – terwijl de actie niet wordt onderbroken door recitatieven.

Naar  plaatselijke traditie laste Bach in de Mariahymne vier lofliederen - ‘Vom Himmel hoch’, ‘Freut euch und jubiliert’, ‘Gloria in excelsis’ en ‘Virga Jesse’ - voor een ander orkest en koor in antifonaal gezang in. Enkele jaren later schrapte hij die weer en veranderde hij de toonaard van e-klein in het spectaculaider D-groot.

 

De opnamen

 

Daarbij gaat het tot nu toe gewoonlijk om de bekendste versie van het werk, maar ook die vroegere tussenvoegingen verdienen best een plekje en Philippe Herreweghe (in zijn opname met Sampson, Danz, Padmore, Noak), Alexander Weimann en – op dvd – Ton Koopman behore tot de weinige dirigenten die daarvoor zorgen een als zodanig een streepje voor hebben. Beluister hen dus in ieder geval eens.

Bij de gangbare versie zijn het de vertolkingen van Hickox, Suzuki, Gardiner, Kuijken, Pearlman en Dijkstra die het beste tegen herhaling bestand zijn. Met geen van deze versies bestaat veel risico op teleurstelling.

Een wezenlijk keuzecriterium kan zijn hoe u tegenover de inzet van een counter tenor staat. Die optie komt de laatste jaren steeds duidelijker naar voren. Wat dat betreft, komt ook Haïm (met Jaroussky) sterk naar voren.

Aardig is ook om zo’n nieuwere opvatting eens te vergelijken met de vertolkingen uit de jaren vijftig vorige eeuw toen het begrip historiserende uitvoeringspraktijk nog geen rol speelde.

 

Conclusie

 

Het blijkt dat Herreweghe een der beste interpreten is van dit werk dat hij vloeiend weergeeft en mooi voortstuwt. Zijn beoordeling van het evenwicht tussen solisten, koor en orkest is ideaal en zorgt voor een prachtige integratie. Zo wordt ‘Quia respexit humilitatem een hoogtepunt. Ook Weimann eindigt hoog

Bij de dvd opnamen gaat Koopman voorop het de e-klein versie en Harnoncourt met de standaard dito.

Discografie

 

1939. Maria Schilling, Gertrude Pfizinger, Heinz Marten, Gerhard Gröschel met het Solistengezelschap van de Bachwoche Ansbach o.l.v. Ferdinand Leitner. History 205207-303 (2 cd’s).

 

1944. Erika Rokyta, Lore Fischer, Heinz Marten, Josef Greindl met het Thomaskoor Leipzig en het Gewandhausorkest o.l.v. Günther Ramin. Archipel ARPCD 0518.

 

1949. Anna Báthy, Judith Sándor, Magda Tiszay, Lajos Somogyvarl, György Littasy met het Coro di Budapest en het Hongaars omroeporkest o.l.v. Otto Klemperer. Urania URN 22.139. 

 

1950. Elisabeth Schwarzkopf, Oralia Dominguez, Nicolai Gedda, Giorgio Tadeo met koor en orkest van de Italiaanse omroep Rome o.l.v. Herbert von Karajan. Archipel ARPCD 0237.

 

1953. Elisabeth Schwarzkopf, Esther Orell, Oralia Dominguez, Nicolai Gedda, Giorgio Tadeo met koor en orkest van de Italiaanse omroep Rome o.l.v. Herbert von Karajan. Dynamic CDS 703.

 

1956. Mimi Coertse, Margaret Sjöstedt, Hilde Rössl-Majdan, Anton Dermota, Frederick Guthry met het Ensemble van de Weense Staatsopera o.l.v. Felix Prohaska. Vanguard 8201071.

 

1959. Agnes Giebel, Marga Höffgen, Hans-Joachim Rotzsch, Hermann Prey met het Thomaskoor Leipzig en het Gewandhausorkest o.l.v. Kurt Thomas. Berlin Classics BC 9200-2.

 

1963. Lydia Marimpietri, Nicoletta Panni, Anna Reynolds, Petre Munteanu, Broris Carmell het koor en orkest van de Italiaanse omroep Milaan o.l.v. Hermann Scherchen. Stradivarius STR 13617.

 

1963. Maria Stader, Nedda Casei, Waldemar Kmennt, Frederico Davia met koor en orkest van de Weense Staatsopera o.l.v. Jean-Marie Auberson. FNAC 642329.

 

1966. Walter Gampert, Peter Hinterreiter, Andreas Stein, Theo Altmeyer, Siegmund Nimsgern met het Tölzer jongenskoor en het Collegium aureum o.l.v. FranzJosef Maier. Duitse Harmonia Mundi 5472-77411-2.

 

1968. Elly Ameling, Hanneke van Bork, Helen Watts, Werner Krenn, Tom Krause met het Weens Akademiekoor en het Stuttgarts kamerorkest o.l.v. Karl Münchinger. Decca 433.175-2. 

 

1974. Mitsuko Shirai, Doris Soffel, Peter Schreier, Hermann Christian Polster met het Thomaskoor Leipzig en het Nieuwe Bach collegium musicum Keipzig o.l.v. Hans-Joachim Rotzsch. Berlin Classics BC 18421-2 (11 cd’s).

 

1978. Rachel Yakar, Jennifer Smith, Birgit Finnilä, Anthony Rolfe-Johnson en José van Dam het het Vocaal ensemble Lausanne en het Lausanne kamerorkest o.l.v. Michel Corboz. Erato ECD 5500-2.

 

1979. Arleen Auger, Ann Murray, Helen Watts, Adalbert Kraus, Philippe Huttenlocher met de Gächinger Kantorei en het Bach Collegium Stuttgart o.l.v. Helmuth Rilling. Sony SMK 48280.

 

1980. Lucia Popp, Anne Pashley, Janet Baker, Robert Tear, Thomas Hemsley met het Philharmonia koor en –orkest o.l.v. Daniel Barenboim. EMI 565.334-2.

 

1983. Nancy Argenta, Patrizia Kwella, Charles Brett, Anthony Rolfe Johnson met het Monteverdikoor en het Engels barokorkest o.l.v. John Eliot Gardiner. Philips 411.458-2.

 

1984. Hildegard Heichele, Helrun Gardow, Esswood, Kurt Equiluz, Robert Holl, de Wiener Sängerknaben, Chorus Viennensis en Concentus musicus Wenen o.l.v. Nikolaus Harnoncourt. Telefunken 8.42955.

 

1988. Greta de Reyghere, René Jacobs, Christoph Prégardien, Peter Lika met het Nederlands kamerkoor en La petite bande o.l.v. Sigiswald Kuijken. Virgin 561.833-2.

 

1988. Dawn Upshaw, Penelope Jensen, Marietta Simpson, David Gordon, William Stone mert het Atlanta symfonie orkest en –koor o.l.v. Robert Shaw. Telarc CD 80194.

 

1988. Emily van Evera, Evelyn Tubb, Caroline Trevor, Howard Crook, Simon Grant met het Taverner Consort en –Players o.l.v, Andrew Parrott. EMI 754.926-2. 

 

1989. Emily van Evera, Margaret Cable, Howard Crook, Simon Grant met het Taverner Consort en de Taverner Players o.l.v. Andrew Parrott. EMI 749.959-2.

 

1990. Barbara Hendricks, Ann Murray, Jean Rigbey, Uwe Hellmann, Jorma Hynninen met de Academy of St. Martin-in-the-Fields o.l.v. Neville Marriner. EMI 754.283-2.

 

1990. Barbara Schlick, Agnès Mellon, Gérard Lesne, Howard Crook, Peter Kooy met het Collegium vocale Gent en de Chapelle royale o.l.v. Philippe Herreweghe. Harmonia Mundi HMC 90.1326.

 

1990. Emma Kirkby, Tessa Bonner, Michael Chance, John Mark Ainsley, Stephen Varcoe met het Collegium musicum 90 o.l.v. Richard Hickox. Chandos CHAN 518.

 

1991. Jane Bryden, Julianne Baird, Jeffrey Gall, Frank Hoffmeister, Jan Opelach met het Bach Ensemble o.l.v. Joshua Rifkin. Tudor 789. 

 

1993. Anna Crookes, Jayne Whitacker, Caroline Trevor, Timothy Robinson, Nicholas Gedge met de Schola cantorum Oxford en het Northern chamber orchestra o.l.v. Nicholas Ward. Naxos 8.550763, 8.554056.

 

1993. Helen Groves, Nogel Short, Ruth Gleave, Paul Agnew, met het Ex Cathedra kamerkoor en –barokorkest o.l.v. Jeffrey Skidmore. ASV CD GAU 137.

 

1994. Hélène Obadia, Brigitte Vinson, Madeleine Jalbert, Hervé Lamy, Phillip Langshaw met het Paul Kuentz koor en –orkest o.l.v. Paul Kuenz. Pierre Verany PV 730048. 

 

1995. Christine Schäfer, Ibolya Verebics, Ingeborg Danz, James Taylor, Thomas Quasthoff met de Gächinger Kantorei en het Bach Collegium Stuttgart o.l.v. Helmuth Rilling. Hännsler 73.

 

1996. Lynda Russell, Gilian Fisher, Alison Browner, Ian Partridge met The Sixteen o.l.v. Harry Christophers. Linn CKD 148, Collins 13202-71, Brilliant Classics 99376/6.

 

1998. Miah Persson, Yukari Nonoshita, Akira Tachikawa, Gerd Türk, Chiyuki Urano met het Bach Collegium Japan o.l.v. Masaaki Suzuki. BIS CD 1011.

 

1998. Lisa Larsson, Elisabeth von Magnus, Bogna Bartosz, Gerd Türk, Klaus Mertens met het Amsterdam Barokorkest en –koor o.l.v. Ton Koopman. Erato 3984-23416-2.

 

1999. Monika Frimmer, Kai Wessel, Hermann Oswald, Andreas Scheibner, Egbert Junghanns mer het Dresdens kamerkoor en –barokorkest o.l.v. Hans-Christoph Rademann. Carus 83.152.

 

2000. Kimberly McCord, Julia Gooding, Robin Blaze, Paul Agnew, Neal Davies met het Gabrieli Consort and players o.l.v. Paul McCreesh. Archiv 469.531-2.

 

2000. Susan Gritton, LKisa Milne, Michael Chance, Ian Bostridge, Michael George met het King’s College koor Cambridge en de Academy of ancient music o.l.v. Stephen Cleobury. EMI 556.994-2 (2 cd’s).

 

2002.   Balthasar Neumann koor en orkest o.l.v. Thomas Hengelbrock. Duitse Harmonia Mundi 05472-77534-2.

 

2002. Carolyn Sampson, Ingeborg Danz, Mark Padmore, Sebastian Noack met het Collegium vocale Gent o.l.v. Philippe Herrewghe. Harmonia Mundi HMC 90.1781, HMA 195.1782.

 

2005. Tamara Crout Matthews, Deannnne Meek, Mary Philips, Don Frazure met Boston baroque o.l.v. Martin Pearlman. Telarc SACD 6065-2.

 

2006. Natalie Dessay, Karine Deshayes, Philippe Jaroussky, Toby Spence, Laurent Naouri met Le concert d’Astrée o.l.v. Emmanuelle Haïm. Virgin 395.241-2.

 

2008. Yale Voxtet, Yale Scola cantorum en –Players o.l.v. Simon Carrington. Naxos 8.572161.

 

2009. Johannette Zomer, William Towers, Charles Daniels, Stephan MacLeod met het Ensemble van de Nederlandse Bachvereniging o.l.v. Jos van Veldhoven. Channel Classics CCS SA 32010.

 

2009. Maria Keohane, Anna Zander, Carlos Mena, Hans-Jörg Mammel, Stephan MacLeod met het Ricercar ensemble o.l.v. Philippe Pierlot. Mirare MIR 102.

 

2009. Julia Doyle, Rosa Lamoreux, Daniel Taylor, Benjamin Butterfield, Daniel Lichti me het Bachkoor Bethlehem en het Bath Festival orkest o.l.v. Greg Funfgeld. Analekta AN 29873.

 

2011. Christina Landshamer, Diana Haller, Maarten Engeltjes, Maximilian Schmitt, Konstantin Wolff met het Koor van de Beierse omroep en Concerto Köln o.l.v. Peter Dijksta. BR 900504.

 

2013. Johanna Winkel, Johannette Zomer, James Laing, Zachary Wilder en Matthew Brook met het Arion barokorkest o.l.v. Alexander Weimann. Atma ACD 22727.

 

Video

 

1977. Anny Mory, Patricia Parker, Rodney Hardesty, John Mitchinson, Paul Hudson met hetTrinity jongenskoor en het Engels Bach Festival koor en –orkest o.l.v. Leonard Bernstein. Ideale Audience 308530-8 (dvd). 

 

1984. Judith Blegen, Helga Müller-Molinari, Francisco Araiza, Robert Holl met het RIAS kamerkoor en het Berlijns filharmonisch orkest o.l.v. Herbert von Karajan. Sony SVD 45983 (dvd).

 

2010. Christine Schäfer, Anna Korondi, Bernarda Fink, Ian Bostridge, Christopher Maltman met het Arnold Schönberg koor en Concentus musicus Wenen o.l.v. Nikolaus Harnoncourt. ArtHaus 101.531 (dvd).  

 

Magnificat in Es BWV 243a

 

2003. Deborah York, Bogna Bartosz, Jörg Dürmüller, Klaus Mertens met het Amsterdam Barok koor en –orkest o.l.v. Ton Koopman. Euro Arts 205341-9 (dvd).