HAYDN: PIANOSONATES

 

Achtergronden

 

Zelfs het actueelste musicologisch onderzoek heeft niet kunnen aantonen hoeveel pianosonates Haydn heeft geschreven. Sommige van zijn vroegste werken zijn verloren gegaan, de authenticiteit van andere manuscripten is in twijfel getrokken. Maar in het algemeen wordt tegenwoordig uitgegaan van ’de’ 52 + 5 = 57 sonates zoals die in de  Weense Urtext-Ausgabe zijn gerubriceerd, zulks ter vervanging en correctie van de oude Breitkopf & Härtel uitgave op basis van Anthony van Hobokens opsomming in diens rubriek XVI en de 62 sonates die musicologe Christa Landon in 1963/4 uitploos.

Deze 57 werken omspannen een ontwikkeling van de sonate vanaf C.Ph.E. Bach via Mozart tot de vroege Beethoven en daarmee een periode van ongeveer veertig jaar uit Haydns leven, van medio 1750 tot medio 1790. De eerste sonatepogingen droegen nog de naam Parthia of Divertimento in de geest van Wagenseil en Monn.

Haydns pianosonates vertonen vooral invloeden van de Noord-Duitse instrumentale traditie, wat inhoudt dat deze heel wat meer expressiviteit, contrast en bij vlagen luim en grilligheid bezitten dan de gelijkmoediger, gevoeliger sonates van Mozart. Niet voor niets prefereerde Sviatoslav Richter de sonates van Haydn boven die van Mozart. Trouwens ook Glenn Gould was ooit van plan Haydns sonates compleet op te nemen; het bleef hij een paar nrs. Wie eens wil kijken of Haydn als pianocomponist bevalt en wie verder wil gaan dan zijn heerlijke pianoconcerten, zou bijvoorbeeld eens de proef op de som kunnen nemen met de sonate nr. 20 in c.

Haydn zelf was in tegenstelling tot tijdgenoten als Clementi en Mozart geen uitgesproken pianovirtuoos, maar wel een hoogst competente organist en pianist, die zelf aan de piano les gaf, improviseerde en componeerde. Zijn sonates ontstonden in een overgangstijd van klavecimbel en clavichord naar het Hammerklavier. Al Haydns latere solowerken zijn bedoeld voor de piano en zelfs waar hij bij de sonate nr. 33 in c uit 1771 in het manuscript nog vermeldde Sonata per il clavicembalo kan er gevoeglijk van worden uitgegaan dat hier het gebruik van een piano werd voorgestaan.

 

De werken

 

Omdat oude en nieuwe nummering (Hoboken, Robbins Landon, Weense Urtext) vaak nog dooreen worden gebruikt en daardoor de nodige verwarring heerst, hieronder een lijstje van het 57-tal met wat nadere gegevens. Voor alle duidelijkheid en de goede orde: hiervoor is de Weense Urtext nummering gebruikt. 

 

De opnamen

 

Voor wie hecht aan zogenaamde authenticiteit is de keus niet moeilijk, want Ronald Brautigam is nog steeds de enige die de complete pianowerken van Haydn op een Hammerflügel vastlegde bij BIS. Heel verfrissend, levendig en spiritueel: niets op af te dingen en heel aanbevelenswaardig.

Maar verder steekt de set van Alfred Brendel met kop en schouders boven de rest uit. Hij wordt evenwaardig gevolgd door Marc-André Hamelin en op iets grotere afstand door Leif Ove Andsnes, Emanuel Ax en Sviatoslav Richter.

Complexer is de situatie bij de pianisten. Wie gezien de grote kwantiteit van het materiaal aarzelt om een dure uitgave te kiezen, is uitstekend af met Jenö Jandó op Naxos. Er is geen enkele reden om neer te kijken op de prestaties op dit goedkope label want er is niets mis met Jandó’s stijlbesef, virtuositeit en heldere, levendige kijk op de materie.

Rudolf Buchbinder was de eerste die in de jaren zestig vorige eeuw voor Telefunken met een overtuigende Weense zwier en Spielfreudigkeit een complete opname maakte van al Haydns sonates en pianowerken. Hij werd in 1972/3 gevolgd door de wat stijvere John McCabe op Decca. De integrale opnamen van Olbertz en Piazzini zijn hier onbekend en meer pro forma opgevoerd; over de merites daarvan is hier niets te zeggen. Er bestaat verder nog een hier eveneens onbekende opname op Meridian van een aantal sonates door Julia Cload.

 

Conclusie

 

Die is in dit geval dus vrij simpel: wie deze materie absoluut compleet wil hebben moet proberen de hand te leggen op de mogelijk op Warner heruitgegeven versie van Buchbinder, die gelukkig ook in etappes kan worden aangeschaft. Als een wat minder alternatief kan McCabe gelden met duur alles ineens. Voorstanders van authenticiteit hoeven ook niet te aarzelen: voor hen is de bij stukjes en beetjes te verwerven uitgave van Brautigam de vrijwel enige mogelijkheid. Voor de spaarzamen is er de eveneens handig verkavelde, maar lang niet misse uitgave van Jandó. En om schakeringen aan te brengen zijn een paar van de losse opnamen alleszins de moeite waard.

 

Discografie

 

1958. Glenn Gould. Pianosonates nr. 48-52. Glenn Gould. Sony 87857.

 

1965/6. Compleet met variatiewerken. Rudolf Buchbinder. Teldec 0630-17358-2 (10 cd’s). Als volgt ook opgesplitst leverbaar: sonates nr. 1-16 0630.17363-2, nr. 17-34 0630.17362-2, nr. 35-45 en 47 0630.361-2, nr. 46 en 48-57 0630.360-2 en nr. 58-62 plus variaties 0630.17359-2, telkens 2 cd’s.

 

1974/7. Compleet met variatiewerken. John McCabe Decca 443.785-2 (12 cd’s).

 

1979/85. Pianosonates nr. 20, 32, 34, 37, 40, 42,  49, 50, 51, 52; Fantasie; Variaties. Alfred Brendel. Philips 416.643-2 (4 cd’s). 

 

1988. Pianosonates nr. 20, 23, 33, 50 en 58. Emanuel Ax. Sony 44918.

 

1988. Pianosonates nr. 20, 50 en 52; 3 Pianoconcerten nr. 4, 7 en 11. Mikhail Pletnev. Virgin 561.881-2 (2 cd’s).

 

1990. Pianosonates nr. 29, 31, 34, 35 en 49. Emanuel Ax. Sony 89363.

 

1991. Pianosonates nr. 19 en 46. Ivo Pogorelich. DG 435.618-2.

 

1993. Pianosonates nr. 40, 41, 44, 48 en 52. Sviatoslav Richter. Decca 436.454-2.

 

1993. Pianosonates nr. 2, 24, 32, en 46. Sviatoslav Richter. Decca 436.455-2.

 

1996. Compleet. Jenö Jandó. Naxos 8.550657,  8.550844/5, 8.553127/8 8.553824/5/6, 8.553364  8.553800 (10 cd’s).

 

1997/8. Compleet.  Ronald Brautigam. BIS CD 992, 993, 994, 1093, 1094, 1095, 1163,1174, 1194,  (9 cd’s).

 

1998. Pianosonates nr. 26, 32, 36, 37 en 49. Leif Ove Andsnes. EMI 556.756-2.

 

2009. Pianosonates nr. 23, 24, 32, 37, 40, 41, 43, 46, 50, 52. Marc André Hamelin. Hyperion CDA 67554. 

 

….. Pianosonates nr. 1-14, 18-24, 25-40 en 41-52. Walter Olbertz. Berlin Classics BC 9237-2, 9238-2 en 9239-2, telkens 3 cd’s.

 

….. Compleet. Carmen Piazzini. Arte Nova 74321.59202 (9 cd’s). 

 

….. Pianosonates nr. 32, 33, 53, 54 en 58-61; Fantasie. András Schiff. Teldec 0630-17141-2.