PROKOFIEV: PETER EN DE WOLF
De Amerikaanse kinderpsycholoog Bruno Bettelheim had in zijn The uses of enchantment (duidelijker nog in de Duitse vertaling Kinder brauchen Märchen) gelijk: de kinderwereld kan niet zonder sprookjes en verhalen al dan niet met een psychologische moraal. Zo horen kinderen – muzikaal of onmuzikaal - ook eens te luisteren naar Prokofievs muzieksprookje Peter en de wolf want de componist had best een didactische ader.
Achtergronden
In januari 1936 trad in de Sovjet Unie ook op het gebied van de serieuze muziek een strenge winter in die avant-garde componisten het ergste trof. Oorzaak was de verontwaardigde reactie van Stalin op de opera Lady Macbeth van Mtsensk.
Prokofiev leed nog onder de teleurstellende ontvangst van zijn ballet Romeo en Julia en voelde al de effecten van de censuur bij de conceptie van De speler en Le pas d’acier. Mogelijk uit wanhoop en terwijl hij leek even de weg kwijt te raken, richtte hij zich op het componeren van korte stukken voor kinderen.
Maar Peter en de wolf behoort als een symfonisch sprookje wel tot de weinige muzikale meesterwerken die voor kinderen zijn bedoeld. Daarnaast kunnen we denken aan Poulencs Het olifantje Babar, en op wat grotere afstand aan Brittens Young person’s guide, Saint-Saëns’ Carneval des animaux en zelfs Ravels L’enfant et les sortilèleges.
In april 1936 zette de componist die zelf de tekst schreef in twee weken het hele verhaal op papier. Het was bestemd voor de centrale Moskouse kindertheatergroep van Natalja Saz en had de educatieve bedoeling om kinderen te laten kennismaken met de instrumenten uit het orkest. Het jongetje Peter wordt gepresenteerd door een strijkkwartet, de vogel door een fluit, de kat door een klarinet, de eend door een hobo, de grootvader door een fagot, de wolf door drie hoorns en de jagers door de pauken. Elk personage heeft ook een eigen muziekthema, afgestemd op het muziekinstrument en dat wordt verder ontwikkeld op de manier van Wagners leidmotieven. In mei 1936 beleefde het werk zijn succesvolle première.
Dat succes is begrijpelijk want in een klein halfuurtje biedt deze suite veel aantrekkelijks aan magie voor kinderen en aan geestige, onschuldige spot voor ouderen.
De opnamen
Een excuus vooraf: van geen werk is het moeilijker gebleken om exacte en volledige informatie te verkrijgen. Het frustrerende gezoek beu en zonder animo alle ontbrekende cd’s te lenen of te kopen, rest een onvolledig, maar hopelijk bruikbaar resultaat.
Acteurs, actrices, BN’ers, zangers, presentatoren van het jeugdjournaal, filmhelden, popidolen: veel veelsoortige lieden werden gevraagd om de voorgegeven tekst – haast in recitatiefvorm - in te spreken. De vraag welke toon de verteller daarbij moet aanslaan, is op steeds verschillende manier beantwoord. Sommige sprekers pasten de tekst aan hun eigen behoefte aan. Het moet liefst ook niet al te pedagogisch worden.
Omdat het vrij eenvoudig is om het vrijwel op zichzelf staande gesproken deel in te voegen in een bestaande muziekuitvoering zolang de onderlinge akoestische verhoudingen goed op elkaar zijn afgestemd, vinden we een aantal opnamen met meertalige uitkomsten. Dat is dan ook vaak gebeurd.
Een inventarisatie van de diverse bestaande opnamen geeft een interessant beeld te zien. Russische opnamen zijn hier onbekend en ook moeilijk verkrijgbaar. Interessant is wel dat Lina Prokofieva, haar zoon Oleg (1928-1998) en diens 16-jarige zoon Gabriel zich leenden voor een Engelstalige opname. Wanneer we ons tot de Engels-, Duits- en Nederlandstalige versies beperken, valt de sterke dominantie van de Engelstalige op. Geen wonder met die wereldtaal. Voor de grap is wel gestreefd naar een zo volledig mogelijke lijst. Daaraan zijn wat Duitstalige toegevoegd, Frans-, Italiaans- en Spaanstalige zijn buiten beschouwing gelaten. Maar hier gaat het toch vooral om uitgaven die vooral voor ouderen geschikt zijn.
Van een pak weg zevenjarig Nederlands kind mag men geen voldoende kennis van vreemde talen verwachten. Het is zelfs de vraag of zo’n kind zonder ouderlijke hulp snel genoeg de ondertitels bij de beide dvd’s kan meelezen. Verder heeft het vrij weinig zin om voor Nederlands kindergebruik al die Engelse en Duitse versies te vergelijken. Ouderen kiezen het beste voor de verteller die het dichtst hun idolatie benadert.
Omdat de muziek een haast groter gewicht in de schaal hoort te leggen, is het misschien goed om de passende levendige en dramatische uitvoering daarvan in de beoordeling de hoofdrol te laten spelen.
Hier wint Abbado het met zijn enthousiaste Europese jongeren in een geslepen en heel levendige invulling. Sting heeft de tekst lichtelijk herschreven, maar overtuigt eveneens met zijn laconieke, stijlvolle no-nonsense voordracht. De Duitse afleiding met Barbara Sukova behoort in die taal ook tot de interessantsen. Zelf genoot ik binnen de Engelse groep ook erg van Gielgud met zijn vaderlijke voordracht.
Bij het zoeken naar de weinige Nederlandstalige vormen stuit men al meteen op de ongeorganiseerde, slecht gedocumenteerde staat van dienst van de vaderlandse muziekindustrie. Je moet een perfect geheugen of een aantal bewerkelijke Googleacties ondernemen om achter de vaderlandse uitgaven te komen. Uit de tijd van Willem Duys waren er beslist opnamen – ik ben ze vergeten en ze waren alleen op lp. Van de cd uitgaven zal de aardige, een juiste toon demonstrerende interpretatie van Leoni Jansen met de dood van Philips ook wel in het fonografische graf zijn verdwenen. Blijven over de populistische Paul de Leeuw met als meerwaarde vooral het geïllustreerde boekje van Sieb Posthuma en de enthousiaste, bij kinderen terecht zeer succesvolle Frank Groothof.
Conclusie
Enerzijds is er keuze te over, anderzijds is deze voor Nederlandse kinderen heel erg beperkt. Groothof lijkt de verteller die het meeste boeit en wiens uitgave als het om sprookjes gaat - het beste tegen – o zo belangrijke herhalingen bestand is. Kinderen die rijp zijn voor ondertitelde dvd’s moeten liefst de animatiefilm van Suzie Templeton bekijken en beluisteren.
Discografie
Nederlandstalig
…… Ko van Dijk met het Hamburgs filharmonisch orkest o.l.v. Jörgen Walther. Artone PPI 053 (lp).
…… Kluk Kluk met het Hamburgs symfonie orkest o.l.v. Hans Jürgen Walther. Fonos LP 9098 CNR 197.
…… Mies Bouwman met het Frans Nationaal orkest o.l.v. Lorin Maazel. DG 429.845-2.
1957 ….. met het Weens Staatsopera orkest o.l.v. Mario Rossi. WLS 33.
1968 Ramses Shaffy met het Lamoureux orkest o.l.v. Roberto Benzi. Fonos LP-9157.
1983 Leoni Jansen met het Boston Pops orkest o.l.v. John Williams. Philips 412.554-2, 461.972-2 (5 cd’s).
1986. Frank Groothof met het Residentie orkest o.l.v. Othmar Maga. Challenge CC 72088.
1992 Bart Peters met het…. EMI …..
1996 Paul de Leeuw met het Rotterdams filharmonisch orkest o.l.v. Valery Gergiev (cd + door Sieb Posthuma geïllustreerd boekje). Gottmer ISBN 90.25.738.648, Decca 480.4835 (10 cd’s).
1999. Edwin Rutten met het …….
2006 Hans Dagelet met het Metropole okest o.l.v. Gunther Schuller. DG 429.8796.
Video
1997 Anthony Dowell met het Covent Garden orkest o.l.v. Paul Murphy met ondertiteling in E, D, F en NL. Arthaus 100.102 (dvd).
2006 Animatiefilm van Suzie Templeton met het Philharmonia orkest o.l.v. Stephenson en met ondertiteling in E, F, Sp, It., Rus., Port., NL. Arthaus 101.804 (dvd).
….. Animatiefilm met …… Columbia 34129 (dvd).
1986 Sting met het Chamber orchestra of Europe o.l.v. Claudio Abbado. DG 073-4267 (dvd).
Engelstalig
1939 Richard Hale met het Boston symfonie orkest o.l.v. Serge Koussevitzky. Pearl GEMMCD 9487.
1941 Basil Rathbone met het All American orkest o.l.v. Leopold Stokowski. Avid AMSC 601.
1943 Lauritz Melchior met het NBC symfonie orkest o.l.v. Fritz Reiner. Guild GHCD 2333.
1946 Wilfred Pickles met het Philharmonia orkest o.l.v. Igor Markevitch. H.M.V. C 4046/8 (78t.).
1950 Eleanor Roosevelt met het Boston symfonie orkest o.l.v. Serge Koussevitzky. Naxos 8.111290.
1954 Richard Baker met het Philharmonia orkest o.l.v. Raymond Leppard. Classics for Pleasure 382.230-2.
1956 Peter Ustinov met het Philharmonia orkest o.l.v. Herbert von Karajan. EMI
1957 Boris Karloff met het Weens Staatsopera orkest o.l.v. Mario Rossi. Vanguard
1957 Doris Day met het Philharmonia orkest o.l.v. Herbert von Karajan. EMI 512.038-2 (88 cd’s).
1957 Cyril Ritchard met het Philadelphia orkest o.l.v. Eugene Ormandy. Sony SBK 62638.
1958 Ralph Richardson met het Londens symfonie orkest o.l.v. Malcolm Sargent. Decca 458.595-2 (2 cd’s).
1959 José Ferrer met het Weens Staatsopera orkest o.l.v. Eugene Goossens. Kapp
1959 Ralph Richardson met het Londens symfonie orkest o.l.v. Malcolm Sargent. Decca 58.595-2 (2 cd’s).
1959 Michael Flanders met het Philharmonia orkest o.l.v. Efrem Kurtz. EMI
1960 Leonard Bernstein met het New York filharmonisch orkest o.l.v. Leonard Bernstein. Urania WS 121.100, CBS MYK 37765, Sony SMK 60175.
1963 Eric Shilling met Tsjechisch filharmonisch orkest o.l.v. Karl Ancerl. Supraphon SU 3676-2.
1965 Sean Connery met het Royal philharmonic orkest o.l.v. Antál Dorati. Decca 444.104-2.
1965 Lorne Greene met het Londens symfonie orkest o.l.v. Malcolm Sargent. RCA
1969 Alec McCowen met het Concertgebouworkest o.l.v. Bernard Haitink. Philips 442.278-2.
1971 Richard Baker met het Philharmonia orkest o.l.v. Raymond Leppard. EMI
1973 Mia Farrow met het Londens symfonie orkest o.l.v. André Previn. EMI
1975 Hermione Gingold met het Weens filharmonisch orkest o.l.v. Karl Böhm. DG 415.351-2.
1978 David Bowie met het Philadelphia orkest o.l.v. Eugene Ormandy. RCA
1979 Tom Seaver met het Cincinnati Pops orkest o.l.v. Erich Kunzel. NMG
1985 Terry Wogan met het Boston Pops orkest o.l.v. John Williams. Philips 412.559-2.
1985 André Previn met het Royal philharmonic orkest o.l.v. André Previn. Telarc CD 80126.
1986 Itzhak Perlman met het Israel filharmonisch orkest o.l.v . Zubin Mehta. EMI 747.067-2.
1986 Sting met het Chamber orchestra of Europe o.l.v. Claudio Abbado. DG 429.396-2
1986 Lina Prokofieva met het Schots nationaal orkest o.l.v. Neeme Järvi. Chandos CHAN 8511, 10484, 2022.
1987 Paul Hogan met het Orchestre de Paris o.l.v. Igor Markevitch. EMI
1988 Alec Guinness met het Boston Pops orkest o.l.v. Arthur Fiedler. BMG
1988 John Gielgud met het Londens Academie orkest o.l.v. Richard Stamp. Virgin 562.497-2.
1989 Jeremy Nicholas met het Tsjecho-Slowaaks omroeporkest o.l.v. Ondrej Lenárd. Naxos 8.550499, 8.55335.
1989 Peter Ustinov met het Philharmonia orkest o.l.v. Philip Ellis. Cirrus Classics
1989 Christopher Lee met het Engels strijkorkest o.l.v. Yehudi Menuhin. Nimbus NI 5192.
1990 Jeremy Nicholas met het Omroeporkest Bratislava o.l.v. Ondrej Lenárd. Naxos 8.550335, 8.550499.
1991 Oleg en Gabriel Prokofiev met het New London orkest o.l.v. Ronald Corp. Hyperion CDH 55177.
1991 Maureen Forrester met het Montréal Metropolitan orkest o.l.v. Agnès Grossmann. CBC SMCD 5118-2.
1992 Lasse Pöysti met het Omroeporkest Helsinki o.l.v. Jukka-Pekka Saraste. Ondine ODE 793-2.
1994 Patrick Stewart met het Operaorkest Lyon o.l.v. Kent Nagano. Warner 0927-49636-2.
1994 Melissa Joan Hart met het Boston symfonie orkest o.l.v. Seiji Ozawa. Sony
1995 Peter Ustinov met het Orkest Suison russe o.l.v. Andrei Tchistiakov. Chant du monde CML 5741025.
1996 John Gielgud met het Royal Philharmonic orkest o.l.v. Andrea Licata. Intersound
1996 Ben Kingsley met het Londens symfonie orkest o.l.v. Charles Mackerras. Gala CACD 1022.
1997 Edna Everage met het Melbourne symfonie orkest o.l.v. John Lanchberry. Naxos 8.554170.
1999 Lenny Henry met Ensemble o.l.v. Jacques Pési. Virgin 561.782-2.
1999 Joanna Lumley met English Northern Philharmonia o.l.v. Stephen Barlow. Sanctuary CD RSN 3041.
2000 Sharon Stone met het St. Luke’s orkest o.l.v. James Levine. DG 471.371-2.
2002 Sophia Loren met het Russisch nationaal orkest o.l.v. Kent Nagano. Pentatone PTC 5186.011.
2010 Willy Rushton met het Londens filharmonisch orkest o.l.v. Sian Edwards. EMI 955.667-2.
Met onbekende opnamedatum
…. Will Greer met het Engels kamerorkest o.l.v. Johannes Somary. Vanguard
…. Beatrice Lillie met het Londens symfonie orkest o.l.v. Skitch Henderson.
…. Captain Kangaroo met het Stadium symfonie orkest New York o.l.v. Leopold Stokowski.
…. George Raft met het Londens festival orkest o.l.v. Stanley Black. Decca
….. Alec MacCowen met het Concertgebouworkest o.l.v. Bernard Haitink. Philips 442.278-2 (2 cd’s).
…. David Attenborough met ….
…. Sharon Stone met het St. Luke’s orkest o.l.v. James Levine.
Arrangement Nikolayeva
…… Tatiana Nikolayeva. Melodiya 74321-33230-2, 74321.33213-2.
Franstalig
…. Gérard Philipe met het USSR Symfonie orkest o.l.v. Gennadi Rozhdestvensky. Wagram 320919-2.
2004 ….. met het Pau Pays de Béarn orkest o.l.v. Fayçal Karoui. Intrada.
2010 François Morel en Olivier Saladin met het Ensemble orchestral régional de Basse-Normandie o.l.v. Dominique Debart. Domus DCDP 82.
Duitstalig
1956 Romy Schneider met het Philharmonia orkest o.l.v. Herbert von Karajan. EMI 555.268-2.
1969 Hermann Prey met het Concertgebouworkest o.l.v. Bernard Haitink. Philips 462.460-2.
1973 Hans Joachim Kulenkampf met het Londens symfonie orkest o.l.v. André Previn. EMI 252.124-2.
1975 Karlheinz Böhm met het Weens filharmonisch orkest o.l.v. Karl Böhm. DG 415.350-2.
1986 Barbara Sukova met het Chamber orchestra of Europe o.l.v. Claudio Abbado. DG 427.678-2.
1986. Sascha Hehn met het New symphony orchestra o.l.v. Horst Jaizler. ZYX KIDS 1109-2.
1994 Marius Müller-Westernhagen met het Operaorkest Lyon o.l.v. Kent Nagano. Warner 0927-49636-2.
1999 Gisela Mey met Ensemble o.l.v. Jacques Pési. Virgin 561.782-2.
…. Loriot met het Engels kamerorkest o.l.v. Daniel Barenboim. DG 410.875-2.