SHOSTAKOVICH: DE 2 CELLOCONCERTEN
Dit tweetal concerten vormt een duidelijk en voor de hand liggend paar want het gaat om twee werken van de rijpe Shostakovich. Het eerste concert neemt een tamelijk dominante plaats in binnen het concertrepertoire en behoort tot de meest gespeelde twintigste eeuwse concerten.Het tweede concert is minder bekend en populair, waarschijnlijk omdat het minder gelegenheid geeft tot solistisch vertoon. Het is een werk met een ernstige, spaarzame inslag, overpeinzend van aard, omgeven door veel schaduwen.
Achtergronden
Uit het lijden en de onderdrukking van hemzelf, zijn vrienden en landslieden groeide de smart en het verzet van Shostakovich tegen het Sovjet regime waaronder hij te lijden had zoals wel terecht wordt aangenomen. Ook zijn beide laat ontstane celloconcerten kunnen worden gezien als sublimatiepogingen in die richting. Gemeen heef het tweetal dat het logischerwijze is opgedragen aan Mstislav Rostropovitch aan wie we in dit opzicht veel te danken hebben.
Met name het Eerste celloconcert uit 1959 neemt een prominente plaats in binnen het naoorlogse repertoire en is waarschijnlijk het meest uitvoerde ‘moderne’ celloconcert. Niet alleen dat: voor menigeen is het ’s componisten beste concert ooit. Het ontstond ten tijde van de Elfde symfonie in 1959, maar is geheel verschillend van aard: niet alleen veel strakker doch ook veel rijker en vitaler. Verder is het relatief licht georkestreerd en bevat het in het eerste deel weer een afgeleide van het DSCH motief. Opvallend is verder de lange solocadens die het langzame deel met de finale verbindt.
De componist gaf overigens toe dat hij het werk al veel eerder had geconcipieerd, maar dat hij het pas had uitgewerkt nadat hij Rostropovitch had gehoord in Prokofievs Symfonie-concert.
Dat het ernstige tweede concert (1967) dat tussen de Dertiende en Veertiende symfonie ontstond, is minder bekend geworden. Dat heeft mogelijk te maken met het feit dat het minder ruimte laat aan virtuoos vertoon en meer verinnerlijkt is. Maar het is wel een werk vol ernstige schoonheid, intieme gevoelens en tamelijk karig van klank. Bij eerste kennismaking maakt het een overpeinzende, intieme, wat terughoudende indruk. Maar er schuilt meer schoonheid in de schaduwen van de moeilijk begaanbare paden.
De opnamen
De – niet eens echt volledige - lijst met opnamen is zo lang omdat lang niet altijd beide werken zijn samengevoegd op één cd maar verschillend zijn gekoppeld. In die niettemin op volledigheid gerichte lijst staan bovendien nogal wat opnamen die moeilijk of niet meer verkrijgbaar zijn.
Onmisbaar zijn uiteraard de opnamen van de opdrachtgever Rostropovitch die tijdens het leven van de componist en mogelijk met diens aanwijzingen en toestemming verschillende opnamen maakte waarvan die op EMI het beste klinken. Omdat de nieuwste opname van beide werken samen, die van Maslennikov op het onbekendere label Phoenix Edition danig tegenvalt, kan degene die deze combinatie het liefst heeft het beste terugvallen op een van de oudere: van Schiff of Maisky. Zoals verwacht is Maisky geëmotioneerder en romantischer, Schiff wat feller en afstandelijker. Maar de hoogst expressieve manier waarop Maisky het begin van het Largo speelt, is onvergetelijk.
Een goede keuze op iets lager interpretatief niveau zijn Arto Noras, Maria Kliegel (aangenaam goedkoper), en Torleif Thedéen. Eigenlijk alle overige opnamen van dit dubbel bleven hierbij vergeleken achter, wat de keuze vereenvoudigt.
Bij het aantal afzonderlijke versies van alleen het Eerste concert behoren wederom die van Rostropovitch en verder die van Yo-Yo Ma, Han-Na Chang tot de beste. Heel markant en in alle opzichten een aanrader is ook de spiksplinternieuwe uitgave van Daniel Müller-Schott (de cellopartner van Julia Fischer in Brahms’ dubbelconcert en beide pianotrio’s van Mendelssohn).
Voor alleen het Tweede concert verdient Lynn Harrell alle aandacht. Jammer dat diens Decca opname met Haitink van het Eerste concert uit de handel is genomen.
Discografie
Celloconcerten nr. 1 in Es op. 107 en 2 in G op. 126
Mstislav Rostropovitch met het Moskou’s filharmonisch orkest o.l.v. Gennadi Rozdestvensky c.q. het Russisch Staatsorkest o.l.v. Jevgeny Svetlanov. EMI 572.016-2 (13 cd’s). 1961/7
Arto Noras met het Noors omroeporkest o.l.v. Ari Rasilainen. Finlandia 3984-26836-2. 1977
Heinrich Schiff met het Symfonie orkest van de Beierse omroep o.l.v. Maxim Shostakovitch. Philips 412.526-2, 475.7575. 1984
Frans Helmerson met het Russisch Staatsorkest o.l.v. Valery Polyansky. Chandos CHAN 10040.
Natalia Gutman met het Royal philharmonic orkest o.l.v. Joeri Temirkanov. RCA RD 87918 1990
Mischa Maisky met het Londens symfonie orkest o.l.v. Michael Tilson Thomas. DG 445.821-2. 1993
Torleif Thedeéen met het Malmö symfonie orkest o.l.v. James DePreist. BIS CD 626. 1993
Trols Mørk met het Londens filharmonisch orkest o.l.v. Mariss Jansons. Virgin 545.145-2. 1995
Alexander Ivashkin met het Moskou’s symfonie orkest o.l.v. Valery Polyansky. Ode CDMANU 1542.
Maria Kliegel met het Pools nationaal omroeporkest o.l.v. Antoni Witt. Naxos 8.550813.
Dimitri Maslennikov met het NDR symfonie orkest Hamburg o.l.v. Christoph Eschenbach. Phoenix 128. 2008
Celloconcert nr. 1 in Es op. 107
Mstislav Rostropovitch met het Philadelpha orkest o.l.v. Eugene Ormandy. Sony 63327. 1959Mstislav Rostropovitch met het Moskou’s filharmonisch orkest o.l.v. Gennadi Rozdestvensky . EMI 562.827-2. 1961
Mstislav Rostropovitch met het Leningrad filharmonisch orkest o.l.v. Gennadi Rozdestvensky c.q. het Londens symfonie orkest o.l.v. Colin Davis. BBC Legends BBCL 4073-2, 4024-2.
Heinrich Schiff met het Symfonie orkest van de Beierse omroep o.l.v. Maxim Shostakovitch. Decca 475.7431. 1984
Yo-Yo Ma met het Philadelphia orkest o.l.v. Eugene Ormandy. Sony 89752. 1983 Lynn Harrel met het Concertgebouworkest o.l.v. Bernard Haitink. Decca 414.162-2. 1985
Raphael Walffisch met het Engels kamerorkest o.l.v. Geoffrey Simon. Chandos CHAN 8322.
Alexander Ivashkin met het oskou’s symfonie orkest o.l.v. Martin Brabbins. Brillant classics 7620 (3cd’s).
Pieter Wispelwey met het Australisch kamerorkest o.l.v. Richard Tognetti. Channel Classics CCS 15398. 1999
Han-Na Chang met het Londens symfonie orkest o.l.v. Antonio Pappano. EMI 332.422-2.
Daniël Müller-Schott met het Symfonie orkest van de Beierse omroep o.l.v. Yakov Kreizberg. Orfeo C 659.081A. 2008
Celloconcert nr. 2 in G op. 126
Mstislav Rostropovitch met het BBC symfonie orkest o.l.v. Colin Davis. BBC Legends BBCL 4073-2. 1966
Mstislav Rostropovitch met het Russisch Staatsorkest o.l.v. Jevgeny Svetlanov. EMI 572.016-2 (13 cd’s). 1967
Mstislav Rostropovitch met het Boston symfonie orkest o.l.v, Seiji Ozawa. DG 439.481-2, 449.130-2.
Lynn Harrell met het Liverpool filharmonisch orkest o.l.v. Gerard Schwarz. Avie AV 2090. 2005
Sol Gabetta met het Münchens filharmonisch orkest o.l.v. Marc Albrecht. Sony 88697.342612. 2008
Video
Celloconcert nr. 1
Mstislav Rostropovitch met het Londens symfonie orkest o.l.v. Charles Groves. EMI 490.120-9. (dvd)