VERDI: RIGOLETTO

 

Een invalide als titelheld in de opera - wat een sensatie destijds in 1851! Met dit werk vestigde Verdi zijn doorbraak naar wereldberoemdheid doordat hij Italiaans belcanto, de traditierijke zangstijl met uitgekiende karaktertekening combineerde.

 

Achtergronden

 

Rigoletto is de opera die het begin van Verdi’s rijpheid als operacomponist markeert; geen wonder ook dat het altijd een lievelingswerk bij het publiek was. De tragische geschiedenis van de tragische bochelaar-hofnar Rigoletto, de gruwelijke hertog van Mantua en Rigoletto’s dochter Gilda is gebaseerd op Le roi s’amuse van Victor Hugo, tot bruikbaar libretto verwerkt door Francesco Maria Piave. 

Maar gedurende het grootste deel van zijn loopbaan had Verdi hinder van de Venetiaanse censuur, maar zelden was deze zo serieus als in het geval van Rigoletto. De handeling moest worden verplaatst van het Franse hof naar dat in Mantua met een anonieme hertog. Voor het publiek was dat dichter bij huis, maar er werd tenminste niet rechtstreeks een levende rokkenjagende monarch uitgebeeld want Venetië werd destijds nog door Oostenrijk geregeerd.

Verdi beschouwde de hofnar als een Shakespeareaanse persoon, een genadeloos spottende demon die tevens een liefhebbende vader is. 

Rigoletto is een heel toegankelijke opera waarin de componist zich weinig gelegen liet liggen aan operaconventies. Er is slechts één conventionele aria en de plot ontwikkelt zich eerder langs een reeks duetten met een snel verlopende actie die verder coherent is geconcentreerd in een reeks memorabele aria’s, koren en confrontaties. Maar het gaat ook om een zeer duister werk: Gilda offert haar leven om haar vader te redden van een ingeschakelde huurmoordenaar waarna haar lichaam op een zak over het podium wordt getrokken en uiteindelijk door haar vader wordt herkend. De rol van de losbandige hertog die zich voordoet als een arme student is toevertrouwd aan een tenor, normaal gesproken de stemsoort die toebehoort aan de good guy. De schurk krijgt bovendien nog de beste aria ‘La donna è mobile’ (vrouwen zijn wispelturig).

Met  

 

De opnamen

 

Wanneer we de lange lijst opnamen grondiger bezien, valt een aantal tendensen op:

• - hoe populair juist deze opera was, blijkt uit het feit dat meteen na invoering van het ‘elektrische’ opnameproces in 1928 een groot aantal opnamen ontstond
• - Daarbij gaat de Metropolitan Opera duidelijk aan kop.
• - Een aantal bekende zangers en zangeressen levert bij herhaling bijdragen.
• - De tijd dat Rigoletto in diverse landtalen werd opgenomen, is gelukkig voorbij. Engeland sloot de rij.
• - Na midden jaren negentig sterft het aantal nieuwe cd opnamen uit om plaats te maken voor louter dvd producties.
• - Gelukkig heeft Naxos zich ontfermd over een stel belangrijke historische opnamen die zo goed mogelijk gerestaureerd worden aangeboden. 

 

CD versies

 

Tot de mooiste langzamerhand historische opnamen behoort die van Cesare Sodero uit 1945, al zijn natuurlijk ook Arturo Toscanini en Fritz Reiner ook interessant.

Van alle Italiaanse tenoren in de jaren vijftig vorige eeuw was het Giuseppe di Stefano die de juiste mengeling van willekeur, wreedheid en charme bezat. En Maria Callas was met afstand de overtuigendste Gilda op cd (haar sterfscène is angstaanjagend realistisch). Voeg daar de subtiele Tito Gobbi als gekwelde en wraaklustige, maar ook tere en liefhebbende tragische Rigoletto aan toe en wees blij met Tullio Serafin die voor goede dynamische orkestondersteuning vol dramatische impulsen, zoals meteen in het voorspel blijkt, zorgt. Dat het geluid mono is doet er dan minder toe.

Veel goeds valt ook te melden over Jonel Perlea die beschikt

over een indrukwekkende, over een goede stem beschikkende Robert Merrill in de titelrol en Jussi Björling nog bijna op zijn best als hertog.

Merrill komen we opnieuw tegen bij Fausto Cleva, maar hier klinkt hij routineuzer. Richard Tucker is een geloofwaardig vlotte, niet al te fijn nuancerende hertog, maar de aangename verrassing is Roberta Peters als dappere, frisse Gilda. 

In de opname van Rafael Kubelik zal de aandacht vooral uitgaan naar Dietrich Fischer-Dieskau als Rigoletto. Misschien niet helemaal passend, maar wel bijzonder en karaktervol.

Zoals verwacht zet Georg Solti deze opera onder hoogspanning en zorgt voor veel vaart. Met Alfreo Kraus als hertog, een vooral muzikaal heel sterke, met vloeiende toon zingende Robert Merrill (Rigoletto) en een fraaie meisjesachtige Anna Moffo als Gilda werd dit een consistent intensieve opvoering die achteraf zelfs in SACD verscheen.

In 1971 zong Luciano Pavarotti zijn eerste hertog en zijn ferme toon en fraaie intonatie (luister naar de hoge C in la donna) plus zijn prachtige portamento om te ervaren hoe gevaarlijk charmant de hertog kan zijn als boef. Ook Sherrill Milnes is een uitstekende, geestelijk gewonde, haast schreeuwende en spugende Rigoletto. Joan Sutherland laat in haar tweede opname prachtige geluiden horen als Gilda, maar zorgt voor weinig karaktertekening en Richard Bonynge leidt het geheel in goede banen.

De donkere tinto van Rigoletto wordt op meesterlijke wijze zonder melodramatisch te worden gerealiseerd door Carlo Maria Giulini. Piero Cappuccilli zingt Rigoletto’s lange melodieën op haast onnavolgbare, nobele manier maar laat met zijn weinig sinistere stem ook kansen liggen, Ileana Cotrubas is een bijpassend fragiele en ontroerende Gilda en Plácido Domingo speelt een eerder wat bezonnen dan extroverte hertog met een verleidelijk gouden stemgeluid.

Op een soms wat geforceerd klinkende Neil Shicoff (hertog) na zorgt Giuseppe Sinopoli voor meeslepende lezing in stabiele tempi met Renato Bruson, een fluwelig klinkende, intense Rigoletto en Edita Gruberova, een onverwachte keuze als Gilda, opvallender met haar briljante coloraturen dan met een diepere expressie als uitblinkers. Opvallend is ook Brigitte Fassbänder als een onconventionele, maar zeer bevredigende Maddalena. Het kwartet vormt een hoogtepunt.

Beschikkend over een puike bezetting dirigeert James Levine een pittige interpretatie die heel levendig en dramatisch is. Vladimir Chernov is zijn levendige viriele Rigoletto, die de rol niet honderd procent uitdiept, maar die wel prachtig accuraat zingt; Cheryl Studer is een innemend tere Gilda, nu eens jeugdig, dan weer rijp naarmate het stuk vordert. Luciano Pavarotti klonk in eerdere opnamen frisser, maar pakkend en geëngageerd is hij zeker.

 

DVD versies

 

Te midden der vele CD opnamen uit de Met valt de DVD van James Levine niet zo positief op. Over de regie aanpak van John Dexter kan men om te beginnen strijden want deze is nogal fantasieloos Behalve door Louis Quilico die hier nog goed bij stem is als Rigoletto en een ouderwetse presentie heeft en Isola Jones als sexy Maddalena wordt beroerd geacteerd, maar gezongen wordt verder goed en de dirigent is in topvorm. Pavorotti herhaalt zich weer eens, Christiane Eda-Pierre is en treffende Gilda.  

Blijkens wat we te zien en te horen krijgt, blaast Australië ook een aardige partij mee met Giovanni Reggioli die op het toneel te maken krijgt met een soort Fellini-achtig La dolce vita. De zangprestaties van vooral Alan Opie (Rigoletto) en Emma Matthews (Gilda) Paul O’Neil (hertog) zijn behoorlijk bovengemiddeld.

In Barcelona zien we Jesús Lopez-Cobos stevig aan de slag. Ook hij kreeg te maken met de regie van Vick die niet alom waardering wekt. Inva Mula is een memorabele, ontroerende Gilda, Carlos Alvarez een dominant krachtige hertog al moet men zijn vibrato voor lief nemen en Marcelo Alvarez een bovenmiddelmatige hertog.

Van de redelijk indrukwekkende Massimo Santi staat een dvd uit Parma ter beschikking. Daar is Leo Nucci goed thuis is als ervaren, meer dan gedegen Rigoletto. Nino Machaidze is een zeer goede belichaming van Gilda die ze voluit klinkend gestalte geeft. Aan emotie geen gebrek in ‘Caro nome’. De verdere bezetting is zonder meer goed met voorop Francesco Demuro als graaf.

De Staatsopera in Dresden presenteerde in 2008 Rigoletto in regie van Nikolaus Lehnhoff die Mantua als plaats der handeling kiest en redelijk voor zich inneemt met een half religieus, half psychopathisch beeld. Een productie die meteen opvalt door de lichte, felle en briljante tenor van Juan Diego Flórez als sensuele hertog. Een briljant gezongen “la donna è mobile’ en ‘Possente amor’ met toegevoegde hoge noten zijn een gevolg. Maar het is Diana Damrau’s Gilda die de grootste bewondering wekt. Al heeft ze weinig van een soubrette, ze plaatst ook vocaal heel overtuigend een vastbesloten jonge vrouw op de bühne. Željko Lučič is een weliswaar waardige, sympathieke, maar verder lichtelijk pathetische, onpersoonlijke Rigoletto, Georg Zeppenfeld een duistere Sparafucile en Christa Mayer een wat tegenvallende Maddalena.

In Covent Garden veroorzaakte David McVicar als regisseur van opvoeringen onder Edward Downes enig tumult in 2001 met zijn vrijmoedige seksscène meteen aan het begin. McVicar ziet de opera als een vat vol geconcentreerd leed en verklaart dat het werk ook dateert uit de tijd van Karl Marx en diens Communistisch Manifest, ook al legt zijn regie meer de nadruk op sadomasochistisch geweld en is deze verder naar het heden gesitueerd. De kostuums van Tanya McCallin sluiten daarop aan (Rigoletto in leren clownspak). Paolo Gavanelli is een der beste Rigoletto’s na Tito Gobbi. Marcello Alarez is een snoevende, zwierige, bovendien bedreigend verleidelijke hertog en de heldere, fijn uitgewerkte Gilda van Christine Schäfer is met haar plooibare coloraturen heel ontroerend.

Wie er vaker is geweest, weet dat opvoeringen in Verona maal zelden teleurstellen. Deze van Michele Viotti is daarop geen uitzondering. Het speelvlak is natuurlijk enorm groot, maar leent zich daardoor prachtig voor het spektakel uit de eerste akte, inclusief een prachtig ballet. Leo Nucci als dominante figuur in de titelrol die heel goed voor treffende wisselwerkingen zorgt met zijn tegenspelers Inva Mula (goede Gilda) en Aquiles  Machado (Rigoletto).

Bij Riccardo Chailly komen we in 2000 in Wenen voor het laatst, maar nog steeds geweldig zingend Luciano Pavarotti tegen als een ware Bacchant. Ingvar Wixell steekt hem in de rol van Rigoletto naar de kroon: een heel krachtige figuur. Edita Gruberova herhaalt haar eerdere markante prestatie als Gilda.  

Een andere oude bekende, Leo Nucci, inmiddels 64, komen we opnieuw tegen bij Nello Santi in Zürich. Hij is nog altijd 95% Rigoletto. Elena Mosuc is een nieuwe ontdekking als Gilda en ze treft in het hart met haar ‘Caro nome’. Opnieuw is daar de puike Piotr Beczala als hertog. Gilbert Defoe voert regie en houdt de setting gelukkig Mantuaans in stijl.

Eindelijk is er een productie uit de Met die op verrassend hoog niveau staat en door nieuwere namen wordt bestierd. Voorop dirigent Michele Mariotti die het moet doen met de regie van Michael Mayer die de handeling over het eeuwige conflict tussen verdorvenheid en onschuld heeft verplaatst naar het Las Vegas van 1960. Piotr Beczala is een nieuwe, verrassende, heel stijlvolle, zelfverzekerde en goed uitziende hertog, Zeljko Lucic een gevarieerde, betrouwbare Rigoletto en Diana Damrau behoeft als goede wijn in de persoon van Gilda geen krans extra.

 

Conclusie

 

Advies: volg vooral uw eigen voorkeur op het gebied van de voorkeursvertolkers. Maar kies anders bij de cd’s tussen Serafin (eigenlijk onmisbaar voor iedere liefhebber), Giulini, Sinopoli of Solti en bij de dvd’s liefst voor Downes (als men de regie-opvatting verdraagt), Chailly of Mariotti.

 

Discografie

 

1928. Luigi Piazza, Lina Pagliughi, Tino Folgar, Maria Brambilla met het Ensemble van La Scala Milaan o.l.v. Carlo Sabajno. Pearl GEMM CDS 9180 (2 cd’s).

 

1929. Mercedes Capsir, Dino Borgioli, Riccardo Stracciari, Ernesto Dominici, Anna Masetti Bassi met het Ensemble van La Scala Milaan o.l.v. Lorenzo Molajoli. Rodolphe RPC 32539.50 (4 cd’s), Arkadia 2CD 78023 (2 cd’s).

 

1935. Lawrence Tibbett, Lily Pons, Frederick Jagel, Jan Kiepura met het Ensemble van de Metropolitan Opera New York o.l.v. Ettore Panizza. Naxos 8.110020-1 (2 cd’s).

 

1939. Jan Kiepura, Lily Pons, Lawrence Tibbett met het Ensemble van de Metropolitan Opera New York o.l.v. Gennaro Papi. Arkadia GA 2006 (2 cd’s).

 

1945. Jussi Björling, Bidù Sayao, Leonard Warren, Norman Cordon, Martha Lipton met het Ensemble van de Metropolitan Opera New York o.l.v. Cesare Sodero. Melodram CDM 27079, Naxos 8.110051/2 (2 cd’s).

 

1945. Leonard Warren, Bidù Sayao, Jussi Björling, Martha Lipton, Norman Cordon met het Ensemble van de Metropolitan Opera New York o.l.v. Fritz Reiner. Naxos 8.110051/2 (2 cd’s).

 

1946. Tito Gobbi, Lina Pagliughi, Mario Filippeschi, Giulio Neri, Anna Maria Canali met het Ensemble van de Opera Rome o.l.v. Tullio Serafin. Bongiovanni HOC 005/6 (2 cd’s).

 

1950. Leonard Warren, Erna Berger, Jan Peerce, Nan Merriman, Italo Tajo met het RCA Victor koor en orkest o.l.v. Renato Cellini. Membran 221311-303, RCA/Sony 888837-3011-2,  Naxos 8.110148/9 (2 cd’s).

 

1951. Leonard Warren, Hilde Güden, Richard Tucker, Jean Madeira, Alois Pernerstorfere met het Ensemble van de Metropolitan Opera o.l.v. Alberto Erde. Myto MCD 00281 (2 cd’s). 

 

1951. Gino Sarri, Orlandina Orlandini, Ivan Petrov, Mario Frosini, Lidia Melani, Edio Peruzzi met het Ensemble van het Theater Bologna en Florence o.l.v. Erasmo Ghiglia. Preiser 20017 (2 cd’s).

 

1952. Piero Camolonghi, Maria Callas, Giuseppe di Stefano, Ignacio Ruffino, Maria Teresa Garcia, Edna Patoni met koor en orkest o.l.v. Umberto Mugnai. Diva srl. 1117/8, Opera d’oro OPD 1253 (2 cd’s). 

 

1952. Leonard Warren, Hilde Güden, Eugene Conley, William Wilderman, Marietta Muths, Norman Treigle met het Ensemble van  de Opera New Orleans o.l.v. Walter Herbert. VAI VAIA 1174 (2 cd’s).

 

1953. Ferruccio Tagliavini, Lina Pagliughi, Giuseppe Taddei, Giulio Neri met het Ensemble van de Italiaanse omroep Turijn o.l.v. Angelo Questa. Fonit Cetra CDO 11 (2 cd’s). 

 

1954. Giuseppe di Stefano, Herva Nelli, Cesare Siepi, Fedora Barbieri met het NBC Symfonie orkest en koor o.l.v. Arturo Toscanini. RCA 8888379-779-2 (12 cd’s).

 

1954. Giuseppe Taddei, Lina Pagliughi, Ferruccio Tagliavini, Giulio Neri, Irma Colasanti met het Ensemble van de Omroep Turijn o.l.v. Angelo Questa. Warner Fonit 2564-662116 (2 cd’s).

 

1954. Mario del Monaco, Hilde Güden, Aldo Pritti, Cesare Siepi, Giulietta Simionato met het Ensemble van de Accademia di Santa Cecilia o.l.v. Alberto Erede. Decca 440.242-2, Naxos 980390/1 (2 cd’s).

 

1955. Tito Gobbi, Maria Callas, Giuseppe di Stefano, Nicolas Zaccaria, Adriana Lazzarini, Giuse Gerbino met het Ensemble van La Scala Milaan o.l.v. Tullio Serafin. EMI 747.469-8, 556.327-2, Warner 2564-634095, Regis RRC 2076, Naxos 8.111242/3 (2 cd’s).

 

1955. Aldo Protti, Virginia Zeani, Carlo Zampighi, Nicolas Zaccaria, Luisa Ribacchi met koor en orkest o.l.v. Nino Sanzogno. Bongiovanni HOC 027/8 (2 cd’s).

 

1956. Robert Merrill, Roberta Peters, Jussi Björling, Giorgio Tozzi, Anna Maria Rota, Silvana Celli met het Ensemble van de Opera Rome o.l.v. Jonel Perlea. RCA GD 60172, Naxos 8.111276/7 (2 cd’s).

 

1957. Bertol Aistergard, Eva Prytz, Varl-Axel Hallgren, Barbro Erison, Erik Sundquist met het Ensemble van de Opera Stockholm o.l.v. Kurt Bendix. Bluebell ABCD 044 (2 cd’s).

 

1959. Nicolai Gedda, Margareta Halin,  Hugo Hasslo, Arne Tyrén met het Ensemble van de Opera Stockholm o.l.v. Sixten Ehrling. BIS CD 296 (2 cd’s).

 

1959. Leonard Warren, Roberta Peters, Eugenio Fernandi, William Wildermann, Margaret Roggero met het Ensemble van de Metropolitan Opera New York o.l.v. Fausto Cleva. Wahall WLCD 0291 (2 cd’s).

 

1960. Ettore Bastianini, Renata Scotto, Alfredo Kraus, Fiorenza Cossotto met het Ensemble van de Maggio musicale Fiorentino o.l.v. Ganandrea Gavazzeni. Ricordi 74321-68779-2, Andromeda ANDRCD 9095 (2 cd’s).

 

1961. Gianni Raimondi, Leyla Gencer, Corbell MacNeil met het Ensemble van het Teatro Colon Buenos Aires o.l.v. Argeo Quadri. Myto 2 MCD 003.225 (2 cd’s). 

 

1961. Renato Cioni, Joan Sutherland, Cornell MacNeil, Anna di Stasio met het Ensemble van de Accademia di Santa Cecilia o.l.v. Nino Sanzogno. Decca 443.853-2 (2 cd’s).

 

1961. Aldo Protti, Gianna d’Angelo, Alfredo Kraus, Giorgio Tadeo, Bruna Roncini met het Ensemble van het Verdi theater Triëst o.l.v. Francesco Molinari Pradelli. Myto MCD 00304 (2 cd’s).

 

1961. Cornell MacNeil, Joan Sutherland, Renato Cioni, Stefania Malagu, Cesare Siepi met het Ensemble van de Accademia di Santa Cecilia Rome o.l.v. Nino Sanzogno. Decca 443.853-2 (2 cd’s).

 

1963. Carlo Bergonzi, Renata Scotto, Dietrich Fischer-Dieskau, Giorenza Cossotto, Ivo Vinco met het Ensemble van La Scala Milaan o.l.v. Rafael Kubelik. DG 435.050-2, 437.704-2, 477.5608 (2 cd’s), Decca 478.7373 (17 cd’s).

 

1963. Robert Merrill, Anna Moffo, Alfredo Kraus, Rosalind Elias, Ezio Flagello, David Ward met Koor en orkest van de Italiaanse omroep o.l.v. Georg Solti. Urania WS 121241,  RCA GD 86506, 82876-82623-2 (2 cd’s).

 

1964. Robert Merrill, Roberta Peters, Richard Tucker, Mignon Dunn, Bonaldo Gialotti met het Ensemble van de Metropolitan Opera New York o.l.v. Fausto Cleva. Sony 88697-91005-2 (2 cd’s).

 

1965. György Melis, Margit László, Róbert Ilosfavy, Szuzsa Barlay, József Bódy met het Ensemble van de Hongaarse Staatsopera o.l.v. Lamberto Gardelli. Hungaroton HCD 31808/9 (2 cd’s).

 

1966. Luciano Pavarotti, Renata Scotto, Kostas Paskalis, Paolo Wahington, Rosa Laghezza met het Ensemble van het  Teatro comunale di Fiorenze o.l.v. Carlo Maria Giulini. Opera d’oro OPD 7081, Butterfly BMCD 001 (2 cd’s).

 

1966. Cornell MacNeil, Roberta Peters, Alfredo Kraus met het Ensemble van de Metropolitan Opra New York o.l.v. Francesco Molinari Pradelli. Living Stage LS 1113 (2 cd’s).

 

1967. Luciano Pavarotti, Margherita Rinaldi, Piero Capuccilli, Nicolas Zaccaria, Adriana Lazzzarini, Margherita Benetti met het Ensemble van de Italiaanse omroep Turijn o.l.v. Mario Rossi. Frequenz 011-033 (2 cd’s).

 

1967. Cornell MacNeil, Renata Scotto, Richard Tucker met het Ensemble van het Teatro Colon Buenos Aires o.l.v. Fernando Previtali. Opera d’oro OPD 1465 (2 cd’s).

 

1969. Ion Buzea, Magda Ianculescu, Nicolae Herlea met het Ensemble van de Opera Boekarest o.l.v. Jean Bobescu. Carlton 30367-00527 (2 cd’s).

 

1971. Sherrill Milnes, Joan Sutherland, Luciano Pavarotti, Martti Talvela, Huguette Toureangeau met het Ambrosian operakoor en Londens symfonie orkest o.l.v, Richard Bonynge. Decca 414.269-2 (2 cd’s).

 

1973. Louis Quilico, Patricia Wise, José Carreras, Richard Gill, Margaret Yauger met het Ensemble van de New York City Opera o.l.v. Julius Rudel. Gala GL 100549 (2 cd’s).

 

1977. Franco Bonisolli, Margherita Rinaldi, Rolando Panerai, Bengt Rundgren, Viorica Cortez, Ilona Papenthin met het Ensemble van de Staatsopera Dresden o.l.v. Francdesco Molinari-Pradelli. Da Musica 870158-2 (2 cd’s).

 

1980. Placido Domingo, Ileana Cotrubas, Piero Cappuccili, Nicolai Ghiaurov met het Ensemble van de Weense Staatsopera o.l.v. Carlo Maria Giulini. DG 415.288-2, 457.753-2 (2 cd’s).

 

1984. Renato Bruson, Edita Gruberova, Neil Shicoff, Brigitte Fassbänder, Robert Lloyd met het Ensemble van de Accademia di Santa Cecilia Rome o.l.v. Giuseppe Sinopoli. Philips 412.592-2, 462.158-2, Decca 470.437-2 (2 cd’s).

 

1984. Giacomo Aragall, Lucia Popp, Bernd Weikl, Jan-Hendrik Rootering, Klára Takács met koor en orkest van de Beierse omroep o.l.v. Lamberto Gardelli. Eurodisc 610.115-23-2 (2 cd’s).

 

1988. Giorgio Zancaro, Daniela Dessi, Vincenzo la Scola, Paata Burchaladze, Martha Senn, Giorgio Surian met het Ensemble van La Scala Milaan o.l.v. Riccardo Muti. EMI 749.605-2 (2 cd’s).

 

1988. Luciano Pavarotti, June Anderson, Leo Nucci, Shirley Verrett, Nicolai Ghiaurov met het Ensemble van het Teatro Comunale Bologna o.l.v. Riccardo Chailly. Decca 425.864-2, 470.437-2, 478.3060 (2 cd’s).

 

1991. Eduard Tumagian, Alida Ferrarini, Yordy Ramiro, Jozef Spacek met het Slowaaks filharmonisch koor en het Omroeporkest Bratislava o.l.v. Alexander Rahbari. Naxos 8.660013/4 (2 cd’s).

 

1993. Luciano Pavarotti, Cheryl Studer, Vladimir Chernov, …. Met het Ensemble van de Metropolitan Opera New York o.l.v. James Levine. DG 447.064-2 (2 cd’s).

 

1993. Alexander Agache, Leontina Vaduva, Richard Leech, Jennifer Larmore, Samuel Ramey met het Ensemble van de Opera Wales o.l.v. Carlo Rizzi. Warner 2564-688013 (2 cd’s).

 

1994. Roberto Alagna, Andrea Rost, Renato Bruson, Noriko Kawai,     met het Ensemble van La Scala Milaan o.l.v. Riccardo Muti. Sony S2K 66314 (2 cd’s).

 

Met onbekende opnamedatum

 

….. Vincenzo Bettoni, Signora Calani, Cesare Formichi, Ines Maria Ferraris, Giuseppe Taccani met het Ensemble van La Scala Milaan o.l.v. Hamilton Harty. Preiser PR 89234 (2 cd’s).

 

Franstalig

 

1961. Robert Massard, René Doria, Alain Vanzo, Agnes Adam, Adrien Legros  met koor en orkest o.l.v. Jésus Etcheverry. Music Memoria 30323, Walhall WLCD 0362 (2 cd’s). 

 

Engelstalig

 

1983. John Rawnsley, Helen Field, Arthur Davies, John Tomlinson, Jean Rigby met het Ensemble van de Engelse Opera o.l.v. Mark Elder. Chandos CHAN 3030 (2 cd’s).

 

Duitstalig

 

1944. Helge Roswaenge, Erna Berger, Heinrich Schlusnuss met het Ensemble van de Staatsopera Berlijn o.l.v. Robert Heger. Zyx PD 2017-2 (2 cd’s).

 

1950. Rudolf Schock, Rita Streich, Josef Metternich, Fritz Hoppe met het RIAS Symfonie orkest en –koor Berlijn o.l.v. Ferenc Fricsay. Myto 2 MCD 945.111, Audite AUDITE 23406 (2 cd’s).

 

1953. Rudolf Schock, Erika Köth, Josef Metternich, Gottlob Frick, Sieglinde Wagner met het koor van de Duitse Opera Berlijn en het Berlijns symfonie orkest o.l.v. Wilhelm Schüchter. EMI 416.651-2 (10 cd’s).

 

1956. Josef Mettrnich, Mimi Coertse, Libero de Luca, Ira Malaniuk, Gottlob Frick met het Ensemble van de WDR Keulen o.l.v. Mario Rossi. Walhall WLCD 0193 (2 cd’s).

 

Met onbekende opnamedatum

 

….. Hanns Nocker, Christa Noack, Vladimir Bauer, Hanna Schmnoock met het Ensemble van de Komische Oper Berlijn o.l.v. Kurt Masur. ArtHaus 101.345 (12 dvd’s).

 

Russischtalig

 

1949. Ivan Kozlovsky, Irina Maslennikova, Andrei Ivanov met koor en orkest o.l.v. Samuil Samosud. Myto 2 MCD 973.161 (2 cd’s).

 

Bewerking Cora van Eijk

 

2003. Peter Michailov, Karen Wierzba, Charles Alves da Cruz met het Ensemble van de Opera Spanga. DIS 92082 (dvd).

 

Video

 

1961. Aldo Protti, Gabriella Tucci, Hianni Poggi, Paolo Washington, Anna di Stasio met het Nikikai- en Fujwara koor en het NHK omroeporkest o.l.v. Arturo Basile. VAI DVDVAI 4499 (dvd).

 

1977. Plácido Domingo, Ileana Cotrubas, Corell MacNeil, Justino Diaz met het Ensemble van de Metropolitan Opera New York o.l.v. James Levine. DG 073-093-9 (dvd).

 

1981. Louis Quilico, Christiane Eda-Pierre, Luciano Pavarotti. Isola Jones, Ara Berberian met het Ensemble van de Metropolitan Opera New York o.l.v. James Levine. Decca 074-388-4 (dvd).

 

1987. Leo Nucci, Luciana Serra, Alfredo Kraus, Michele Perusi met het Ensemble van het theater Parma o.l.v. Angelo Campori. Hardy HCD 4001 (dvd).

 

2000. Luciano Pavarotti, Ingvar Wixell, Edita Gruberova, Ferruccio Furlanetto met het Ensemble van de Weense Staatsopera o.l.v. Riccardo Chailly. Decca 071-401-9 (dvd).

 

2001. Leo Nucci, Inva Mula, Aquiles Machado, Mario Luperi

met het Ensemble van de Arena di Verona o.l.v. Marcello Viotti. TDK DV-OPRIG, ArtHaus 107.096 (dvd).

 

2004. Marcelo Alvarez, Inva Mula, Carlos Alvarez, Julian Konstantinov met het Ensemble van het Teatre del Liceu Bercelona o.l.v. Jesús Lopez-Cobos. TDK DVWW-OPRIGL, ArtHaus 107.147 (dvd).

 

2005. Ingvar Wixell, Edita Gruberova, Luciano Pavarotti, Ferruccio Furlanetto, Victoria Vergara met het Ensemble van de Weense Staatsopera o.l.v. Riccardo Chailly. DG 073-503-8 (dvd).

 

2006. Piotr Beczala, Elena Mosuc, Leo Nucci, László Polgár met het Ensemble van de Opera Zürich o.l.v. Nello Santi. ArtHaus 101.285 (dvd).

 

2008. Juan Diego Flórez, Diana Damrau, Željko Lucic, Georg Zeppenfeld met het Ensemble van de Staatsopera Dresden o.l.v. Fabio Luisi. Virgin 641.868-9 (dvd).

 

2008. Leo Nucci, Nino Machaidze, Francesco Demuro, Marco Spotti het het Ensemble van het Theater Parma o.l.v. Massimo Zanetti. C Major 72320-8 (dvd).

 

2011. Alan Opie, Emma Matthews, Paul O’Neil, David Parkin, Elizabeth Campbell met het Ensemble van de Australische Opera o.l.v. Giovanni Reggioli. Opera Australia OPOZ 56009 (dvd).

 

2012. Paolo Gavanelli, Christine Schäfer, Marcello Alvarez, Eric Halvarsson met het Ensemble van Covent Garden Londen o.l.v. Edward Downes. Opus Arte OAMO 6005 D (dvd).

 

2012. Zeijko Lucic, Diana Damrau, Piotr Beczala, Stefan Kocan, Oksana Volkova met het Ensemble van de Metropolitan Opera o.l.v. Michele Mariotti. DG 073-4935 (dvd).

 

2014. George Petean, Aleksandra Kurzak, Saimir Pirgu, Andrea Mastroni, Judith Schmid met het Ensemble van de Opera Zürich o.l.v. Fabio Luisi. Accentus PHR 0203 (dvd).