Janáček: Taras Bulba; Concertino voor piano, 2 violen, klarinet, hoorn en fagot; Sinfonietta. Symfonie orkest van de Beierse omroep o.l.v. Rafael Kubelik. DG 476.2196 (60’54”). 1970
Russische literatuur vormde een grote inspiratiebron voor Janáček. Hij bezocht regelmatig Rusland en stichtte in 1898 in Brno een Russische kring. Thema’s uit de Russische literatuur beïnvloedden zijn kamermuziek en opera’s, met name Katja Kabanova, Uit een dodenhuis en de orkestrapsodie Taras Bulba uit 1915.
In 1915 las de componist de korte roman over Taras Bulba en zijn enthousiasme gold vooral de innerlijke kracht van het Russische volk onder buitenlandse bezetters; die gedachte bleef onverminderd tot het moment dat hij deze tien jaar later op notenpapier zette.
Elk van de drie delen van Taras Bulba is gebaseerd op een louterende episode uit Gogols verhaal over de worstelingen van de kozakkenhoofdman uit de titel met de Poolse bezetters. Het eerste deel draait om de buitenechtelijke liefde (die is geschilderd in lange, verlangende muzikale lijnen) en de dood van Taras’ oudste zoon Andri, de volgende om de dood van zijn tweede zoon Ostap. In de finale sterft Taras zelf. In een karakteristiek breed opgezette recapitulatie beschrijft de componist een beeld van de triomf van de noblesse en de vastberaden onafhankelijkheid over pijn en dood; een orgel kleurt dat verder in.
Gezien het verheven slot van het werk houden de meeste vertolkingen hun kruit droog voor de finale. Maar de mooiste uitvoeringen drukken daarentegen de hele ontwikkeling van het complete drama uit.
Bij Rafael Kubelik – een der beste Janáček vertolkers ooit – komen zowel de scherpe orkestrale lijnen als de overvloedige breedsprakige passages mooi uit de verf. Het slot is toepasselijk verheven maar ook beheerst. Van de drie opnamen die hij van dit werk maakte – de beide andere zijn met het Royal philharmonic orkest op EMI 568.223-2 en met het Concertgebouworkest op Q Disc MCCL 970198 – is dit de beste.
Ook de interpretaties van de Sinfonietta en het Concertino staan op het hoogst denkbare niveau.